Het had een absolute feestwedstrijd moeten worden: in de zomer van 2021 plaatste Engeland zich voor de finale van het EK voetbal, die op 11 juli gespeeld zou worden in uitgerekend het Londense Wembleystadion. De gemiddelde televisiekijker kreeg die bewuste avond vooral een spannend duel te zien, maar in de marge van het speelveld voltrok zich een hachelijk drama. The Final: Attack on Wembley reconstrueert aan de hand van social mediabeelden en getuigen hoe drank, drugs en ongeremd chauvinisme uiteindelijk tot een bestorming van de toegangspoorten leidde.
De timing van de EK-finale sprak in 2021 extra tot de verbeelding. In eerste instantie zou het toernooi in de zomer van 2020 afgewerkt worden, maar de coronapandemie gooide roet in het eten. Een jaar later ging het voetbalfeest alsnog door, en werden er onder voorbehoud van extra coronacontroles ook weer supporters toegelaten. Een hosannamoment voor de hartstochtelijke Engelse fans: na een lange periode van droogte - letterlijk en figuurlijk - konden zij dromen van die allesbepalende wedstrijd in het 'heilige' Wembley.
Nog vóórdat Engeland de finalestek daadwerkelijk veiligstelde, ging de ticketjacht al door het dak. Voor supporters zonder grote financiële mogelijkheden was een stoeltje al snel niet meer betaalbaar, en ook voor de vermogenden bleek de voorraad niet onuitputtelijk. Het gevolg: op de dag van de wedstrijd dromden tickethouders én ticketlozen in alle vroegte samen in de omgeving van het stadion. Om half elf 's ochtends was een deel van hen dronken, onder invloed of allebei. De wedstrijd stond pas gepland voor negen uur 's avonds.
The Final: Attack on Wembley laat zien wanneer, waar en hoe het die dag misging, van de jolige stemming in de ochtenduren tot de netelige toegangsrellen in de vooravond. Op het absolute dieptepunt hoopte de directeur van Wembley maar één ding: dat Engeland de finale zou verliezen, puur zodat de hachelijke situatie buiten het stadion niet nóg verder zou ontsporen.
Op meerdere momenten in de documentaire krijgen we een generiek beeld van een controleruimte te zien, waarbij we tegen het achterhoofd van meerdere (hypothetische) veiligheidsmedewerkers aankijken. De ironie wil dat deze sleutelfiguren in de loop van de documentaire nauwelijks aan het woord komen; buiten de genoemde directeur en een enkele steward krijgen vooral de betrokken fans spreektijd. Dat laatste is op zichzelf niet verkeerd, aangezien hun bijdrages net zo goed ter zake doen. Het probleem is alleen wel dat het deze terugblik daarmee aan een cruciaal stukje kritische duiding ontbreekt.
De hoofdvraag van dit stadiondrama is namelijk hoe het zo gruwelijk mis kon gaan bij het anticiperen van de talloze losgeslagen 'supporters'. Waarom waren er tot in de middaguren alleen lokale politiemedewerkers in de omgeving van het stadion te vinden? Hoe is het mogelijk dat zo weinig stewards zoveel overtreders moesten weerstaan?
De gewenste antwoorden blijven in The Final niet helemaal achterwege, maar door het gebrek aan gezaghebbende getuigen resteert er toch een stukje ongeloof. Dat de documentaire de nadruk legt op het feit dat de aanwezige veiligheidsmedewerkers 'erger hebben voorkomen', voelt bovendien krom, omdat het juist op het gebied van voorbereiding en anticipatie volledig is misgelopen.
Het schrijnende verhaal van een Italiaanse supporter en zijn dochter spreekt boekdelen. Zij werden zonder pardon weggestuurd bij een controlepunt terwijl dat hun veiligheid overduidelijk in het geding bracht. Het is surrealistisch om toe te zien hoe de heikele belevenissen van het tweetal in de montage samenkomen met de herinneringen van een ticketloze Britse fan, die vastberaden was om de finale tóch bij te wonen en zijn stadionbestorming nog gedeeltelijk goedpraat ook ("ik heb geen spijt"). Wablief? Hoe bizar en meeslepend deze documentaire bij vlagen ook is, de kritische duiding van de wanorde had vele malen scherper gemogen.
The Final: Attack on Wembley is te zien bij Netflix.
