Regie: Matthew Heineman | Speelduur: 103 minuten | Jaar: 2023

"Ik wilde eigenlijk helemaal niet beroemd worden", zegt Jon Batiste tegen het einde van American Symphony. Deze documentaire over de zanger en multi-instrumentalist mag dan (mede) voortkomen uit zijn veelvuldig bekroonde muzikale loopbaan, een typische aaneenrijging van mijlpalen is ze zeker niet. Op dezelfde dag dat Batiste een elftal Grammy-nominaties bij kan schrijven, begint zijn partner voor de tweede keer in haar leven aan een zware chemotherapie.

Als Batiste in 2022 vijf van zijn Grammy-nominaties verzilvert, is hij met recht wereldberoemd. Toch zal de jazz-en R&B-muzikant bij een deel van het (Nederlandse) publiek sneller onder de radar blijven dan pakweg Billie Eilish of Lil Nas X, artiesten die hij bij de uitverkiezing voor album van het jaar wist te verslaan. Waar Batiste in de wereld van postersterren en fanaccounts eigenlijk wat uit de toon valt, zetten sommige klassieke muzikanten hem juist weer weg als een man van de popscene.

De componist van American Symphony (vernoemd naar een optreden in het prestigieuze Carnegie Hall, waar de documentaire mee afsluit) heeft een broertje dood aan dat denken in categorieën, verzucht hij met hoop op beterschap. Amerika hoort wat hem betreft te draaien om co-existentie en een voortschrijdende verwerking van historische misstanden; als Batiste spreekt over de publieke perceptie van zwarte Amerikaanse entertainers en muzikanten, stelt hij dat het land daarin nog steeds heeft af te rekenen met een psychose.

De veelzijdige muzikant is een optimist, maar neemt bij het balanceren van zijn publieke verschijningen en zijn privéleven wel een maximaal gewicht op zijn schouders. Achter de schermen bij zijn optredens oogt hij meermaals vermoeid, en lijkt hij meer gebukt te gaan onder de zware ziekte van zijn partner (auteur en publiek spreker Suleika Jaouad) dan hij voor haar bestwil misschien wil toegeven. Dat laatste doet verder niets af aan Jaouads onmiskenbare strijdbaarheid ("ook overleven is een creatieve daad"), die in de documentaire duidelijk naar voren komt.

Mede door de intieme aandacht voor de relatie van Batiste en Jaouad (het stel trouwde begin 2022, vlak voor de kanker van Jaouad terugkeerde) is American Symphony allesbehalve een aaneenschakeling van (muzikale) mijlpalen. Sterker nog, als Batiste in de documentaire het Grammy-podium betreedt, voelt dat onwennig, aangezien de glamour van het prijzenevenement in zijn verdere leven volstrekt afwezig lijkt.

Een van de risico's bij het registreren van een zwaar ziekteproces is dat het sentiment te veel wordt opgeklopt, maar daar is bij American Symphony gelukkig geen sprake van. De muziek die buiten de optredens wordt gebruikt is tactvol gedoseerd, met pianoklanken en anderen accenten die aansluiten bij Batistes oriëntatie. Het is een een-tweetje met de ritmisch aandoende montage, die de vele persoonlijke momentopnames zorgvuldig met elkaar verweeft. Het eindresultaat doet wat denken aan Max Richter's Sleep (IDFA 2019), eveneens een documentaire over een bekende componist die verder het liefst in de luwte leeft.

Dat American Symphony wegkijkt als een zachtaardige storm van muzikale indrukken en fragmenten uit het familieleven, heeft ook een nadeel. Omdat regisseur Matthew Heineman (onder meer bekend van City of Ghosts en A Private War) vrijelijk tussen scènes snijdt en veel van Batistes uitingen niet in interacties, maar in voice-overs zitten verpakt, maakt het geheel soms een wat vluchtige, ongrijpbare indruk.

Je kunt het de hoofdpersonen moeilijk kwalijk nemen, maar het helpt voor het vatten van de meer subtiele emoties ook niet dat de meeste opnames (die teruggaan naar de eerste helft van 2022) nog onder de covidmaatregelen vielen. Door de alomtegenwoordige mondkapjes is het bij vlagen lastiger om te doorgronden wat er precies in Batiste en Jaouad omgaat. Op momenten van verlichting en verdriet gaan hun gezichtsuitdrukkingen schuil achter een lapje stof.

Gelukkig is er op de momenten dat Batiste minder goed overkomt altijd nog zijn muziek. De apotheose van American Symphony loont, al helemaal als de planning van het liveoptreden in de war wordt geschopt door weigerende techniek. Het voelt op dat moment alsof het zo had moeten zijn. Als een overweldigend succes door persoonlijk leed wordt overschaduwd, kan juist een imperfect, maar betekenisvol optreden het gevoel van perfectie benaderen.

American Symphony is te zien bij Netflix.