Als reactie op de oorlog in Oekraïne is de toestroom van films uit Rusland nagenoeg opgedroogd. Met zijn provocerende portret van de befaamde componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski weet Kirill Serebrennikov dit jaar als een van de weinige Russische regisseurs de weg naar de Nederlandse bioscopen te vinden. Tchaikovsky's Wife, over grootheidsverheerlijking en machtsdisbalans, is het soort kritische film waarvoor terecht een uitzondering wordt gemaakt. Serebrennikov schetst een beeld van een nationale held dat moeilijk te rijmen valt met de Russische anti-homopropagandawet en tegelijkertijd veelzeggend is over de paria van Europa.
Zoals de filmtitel aankondigt, richt Serebrennikov de camera op Antonina Miliukova, de vrouw van. Het op waarheid gebaseerde personage ontwikkelt een obsessieve verliefdheid voor de aan de weg timmerende Tsjaikovski, al blijft vaag wat die aantrekkingskracht precies is. Voor Antonina is Tsjaikovski als de zon, en zonder de zon valt niet te leven. Dreigend met zelfmoord stelt ze alles in werking om het genie aan haar te binden.
Tsjaikovski huivert bij het idee van trouwen, maar ziet al snel in Antonina een dekmantel voor zijn homoseksualiteit en in haar bruidsschat een oplossing voor zijn geldproblemen. De luid brommende vlieg die getuige is van wat Tsjaikovski zelf een banale tragikomedie noemt, is tekenend voor een relatie die van begin af aan rot is. Terwijl Antonina op hun trouwdag tranen van geluk huilt, stapelen bij Tsjaikovski de slechte voortekenen zich op, en wanneer de plechtigheid bezegeld wordt met een kus is de walging van zijn gezicht te lezen.
Tijdens hun wittebroodsweken weet Tsjaikovski het geëxalteerde gedrag van zijn nieuwe levenspartner redelijk te verdragen, maar wanneer de naar lichamelijk contact hunkerende Antonina op een avond zijn bed bezoekt, slaan bij Tsjaikovski alle stoppen door. Hij vlucht naar Sint-Petersburg en stuurt zijn entourage op haar af om hun huwelijk ongedaan te maken. Een machtsstrijd om Tsjaikovski's genialiteit begint. Het patriarchaat verwijdt Antonina namelijk beslag te leggen op zijn creativiteit, die niet toebehoort aan een doodgewone sterveling zoals zij, maar aan moeder Rusland.
Alyona Mikhailova weet te overtuigen met haar vertolking van een ongrijpbaar personage dat zich de kaas niet van het bord laat eten. Wekt de manipulatieve en devote Antonina aanvankelijk weinig sympathie, langzaam roept haar vechtlust ook ontzag op. In een kamer gevuld met mannen weet ze iedereen het zwijgen op te leggen. Gehuld in een rode jurk, die Tsjaikovski overigens maar lelijk vindt, en met zwarte voile voor haar gezicht domineert Mikailova's ontembare Antonina praktisch iedere scène.
Een hoofdpersonage dat slechts naar het conservatorium wil om met een bekende componist te trouwen en maar wat graag in de schaduw van haar man staat, voelt net als de filmtitel weinig geëmancipeerd aan. Toch roept Antonina's ambiguïteit interessante vragen op. Met name omdat Tsjaikovski net zo goed een slachtoffer lijkt te zijn als zij. Sebrennikov laat een ziek Moskou vol smog, bedelaars en uitwerpselen dienstdoen als verstikkend decor, op een aantal prachtige vogelperspectiefshots na.
Tijdens de spraakmakendste scène laat Nikolai, die deel uitmaakt van Tsjaikovski's besloten kring van flamboyante vrienden, een vijftal poedelnaakte adonissen aanrukken in een poging om Antonina het hoofd op hol te brengen en haar Pjotr te doen vergeten. Het is een heerlijk tegendraads moment in honderddrieënveertig minuten die gezien de weinig aaibare personages toch wel een uitputtingsslag genoemd mogen worden.
Het doek valt uiteindelijk dan ook een kwartier te laat, maar wel met eenzelfde eigenzinnigheid als die eerdere blotemannenparade. Al vechtend met haar demonen danst Antonina een koortsdroomachtig einde tegemoet. Het zou niet misstaan in 'Het Zwanenmeer', ware het niet dat de unheimische slotmuziek breekt met die van Tsjaikovski. Het oeuvre van Ruslands bekendste componist speelde in Tchaikovsky's Wife toch al niet echt een rol van betekenis.
