Als een vlieg een auto in vliegt en er even later weer uit vliegt, voelt hij zich dan gedesoriënteerd? Verlangt hij dan naar huis en weet hij de weg terug? In Kala azar, het speelfilmdebuut van de Griekse kunstenaar Janis Rafa, bekommeren veel personages zich om het welzijn van dieren, terwijl de wereld door menselijk toedoen vergaat.
Penelope en Dimitris vormen een bijzonder stel. Ze vrijen vol passie, spreken amper met elkaar en rijden samen in een oude truck van klant naar klant. Ze halen overleden huisdieren op en geven deze een waardig afscheid in de vorm van een crematie. Ze spreken hun medeleven uit en beloven de as binnen vierentwintig uur terug te brengen, zo luidt de standaardtekst die Penelope bij ieder baasje welgemeend opratelt. Dan volgt de betaling, want dit klusje wordt niet uit liefdadigheid geklaard. Is hier sprake van oplichting of hebben Penelope en Dimitris oprecht het beste met mens en dier voor?
Kala-azar is een oude benaming voor de parasitaire infectieziekte leishmaniasis die door zandvliegen wordt overgedragen. De ziekte speelt in de film geen rol, maar verwijst wel naar de inspiratiebron voor Rafa's speelfilmdebuut. In de jaren negentig zorgde kala-azar voor een epidemie in Griekenland, waar Rafa opgroeide. De ziekte betekende de dood voor veel van de zwerfdieren die bij haar thuis werden opgevangen. Haar vader, die ook in de film speelt, zorgde ervoor dat ze allen een graf kregen.
In Kala azar onderzoekt Rafa de tegenstrijdige relatie tussen mens en dier. Enzerzijds verzorgen mensen hun huisdieren alsof het hun bloedeigen kinderen zijn en valt het overlijden van hun maatjes hen zwaar. Anderzijds zijn mensen vaak verantwoordelijk voor de dood van dieren. Penelope merkt bezorgd op dat er steeds meer overleden dieren op de snelweg liggen, dieren die door menselijk toedoen om het leven zijn gekomen. Mensen schieten op dieren en stoppen ze in heel kleine ruimtes voordat ze naar een slachthuis gaan.
Daar blijft het niet bij. Ook de natuurlijke leefomgeving van mens en dier krijgt het zwaar te verduren. Observerende shots laten zowel de schoonheid als de troosteloosheid van verdorde landschappen zien. Grauwe vlaktes verpest door industrie worden omlijst door groene bergen. De afstand tussen leven en dood is klein en de grens is door de mens bepaald. In Kala azar is het resultaat van menselijk handelen vooral een pijnlijk aangezicht.
Niet alleen met beelden zoals deze wil Rafa een statement maken. Kala azar bevat een aantal scènes die zo mooi en ook zo vreemd zijn dat je er uit ongemak van moet lachen. Het zijn unieke beelden die de meditatieve sfeer van de film even doorbreken en die je na afloop bijblijven. Bijvoorbeeld de scène waarin een vrouw met haar hond in bad zit en zowel haar eigen haren als die van haar hond wast. Een liefdevol tafereel dat toch ook een beetje vreemd is.
Veel van de zorgvuldig gecreëerde composities in Kala azar zijn op ooghoogte van een hond gefilmd. Dat levert niet alleen een unieke cinematografie op, maar Rafa lijkt ook vanuit het perspectief van een dier te willen vragen waar de mens mee bezig is. Hoe moet het verder met de wereld? Het is aan ons om te bepalen: leven of dood.
