Rudolf Nureyev, wie kent hem niet? Als je hem nog niet kent of kende, heb je dit jaar geluk: er zijn opeens twee films over dit Russische dansfenomeen. Onlangs verscheen de biopic The White Crow van en met Ralph Fiennes. Oleg Ivenko vertolkte Nureyev in zijn jonge jaren, van zijn ontwikkeling tot geniaal danser in de Sovjet-Unie tot het moment dat hij in Parijs overloopt naar het Westen. De documentaire Nureyev behandelt deze periode ook kort, maar gaat vooral over zijn leven en dansen in het Westen, waardoor de twee films elkaar mooi aanvullen.
Nureyev werd geboren in een rijdende trein en leidde een dramatisch leven. Toen hij nog een klein kind was, vluchtte zijn familie tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Moskou naar het zuiden van het Oeral-gebied, meer in de buurt van Kazachstan dan in de buurt van Oekraïne. Dansen wil hij van jongs af aan, maar als zijn vader terugkeert van de oorlog mag dat niet meer en doet hij het stiekem, ondanks dat hij regelmatig door zijn vader geslagen wordt. Die gedrevenheid en passie voor dans als kunst bepaalde zijn hele leven.
Van zijn vroege levensjaren is weinig beeldmateriaal beschikbaar. Daarom bedachten de filmmakers een creatieve en toepasselijke oplossing. Niet door deze periode in scène te zetten met acteurs, maar door er een dansvoorstelling te maken. Op dramatisch belichte podia die midden in de natuur staan, worden Nureyevs jeugd en vroege volwassenheid uitgebeeld in dansvorm. Een mooie vondst die dynamiek geeft aan dit eerste deel, dat verder vooral uit archiefmateriaal bestaat.
De ingrijpende beslissing om in het Westen te blijven, op het vliegveld van Parijs, krijgt de aandacht die dit dramatische moment in Nureyevs leven verdient. Niet voor niets vormde het getouwtrek tussen de Franse politie en KGB-agenten de climax in The White Crow. Het is slechts het begin van Nureyev, waarin de focus vooral ligt op zijn carrière als balletdanser in het Westen, van zijn eerste succes in Parijs tot zijn laatste voorstelling, inclusief veel aandacht voor zijn samenwerking met de Britse danseres Margot Fonteyn.
Met veel beeldmateriaal van zijn dansen en (oude) interviews met hem en de mensen om hem heen scheppen de filmmakers Jacqui en David Morris een beeld van een geniaal danser, misschien wel de grootste balletdanser van de twintigste eeuw. De afgebeelde citaten van andere kunstenaars en poëten (van Shakespeare tot Bob Dylan) ter illustratie van Nureyevs kunst en temperament voegen daar weinig aan toe. Het is opvulling die deze documentaire niet nodig heeft. Het resultaat neigt naar een hagiografie, waarin zijn belang in de Koude Oorlog wel heel erg wordt benadrukt. Maar zijn dansbewegingen en onmiskenbaar markante persoonlijkheid spreken uiteindelijk voor zichzelf. Beide komen veelvuldig aan bod.
