Het is te gemakkelijk om het imposante Frans-Russische epos Paradise enkel af te doen als de zoveelste verzameling oorlogsportretten. Bijzondere omstandigheden, of ze nu mooi of lelijk zijn, testen het uithoudingsvermogen en veerkracht van de mens. Maar cineast Andrei Konchalovsky wil ons meer vertellen. In tijden van oorlog doen rangen of standen er niet toe en een gevoel van eigenwaarde evenmin.
De Tweede Wereldoorlog was een bittere overlevingsstrijd en in het streven het hoofd boven water te houden leek alles geoorloofd. Begrippen als loyaliteit en liefde waren vloeibaar; al naar gelang welk belang je diende leken ze zich aan te passen als de situatie erom vroeg. De voor mensen zo onwrikbare trots moest overboord worden gegooid en niet iedereen is daar even sterk in.
Konchalovsky's mozaïekvertelling doet wat thematiek en emotionele benadering betreft nauwelijks onder voor het werk van de grote Russische meesters waar een van de drie centrale figuren, een Duitse SS-commandant van adellijke komaf, zo hoog van opgeeft. Om de persoonlijke impact van de oorlog en de gedachten hierover vorm te geven koos de Russische filmmaker een bijzondere aanpak. Hij plaatst zijn personages achter een interviewtafel, al doen hun relazen meer aan als een persoonlijke biecht.
Olga is een Russische aristocrate, die een relatie had met een prins maar bij de openingsscène in een Franse gevangenis wordt gegooid. Ze wordt ervan beticht onderdak te hebben verschaft aan een groep Joden. Decorum en persoonlijke integriteit lijken van haar afgevallen te zijn wanneer ze kaalgeschoren de biecht aflegt. Dan is er de Franse politiecommissaris Jules die Olga heeft opgepakt en zwicht voor haar schoonheid, maar door hetzelfde verzet waar zij deel van uitmaakt wordt gehaat voor zijn vermeende Duitse collaboratie.
De derde hoofdpersoon is genoemde SS'er Helmut die volhardt in zijn overtuiging dat de Duitser de Übermensch is, maar tevens worstelt met de fundamenten van zijn overtuigingen. Hij is een complex personage, dat zich veelal in niet mis te verstane bewoordingen uit, maar ook steeds meer gaat twijfelen aan de morele kant van zijn handelen. Hij kent Olga van een vroegere romance uit het Italië van de jaren dertig en treft haar in het concentratiekamp waar ze gevangen wordt gehouden.
Paradise, in andere landen uitgebracht als Ray is een complex portret van drie personen die allen op hun eigen manier zowel slachtoffer als overleveraars van en in de oorlog zijn. Niet helemaal, want Konchalovsky laat een van hen in een vroegtijdig stadium van het toneel verdwijnen. Een merkwaardige keuze, omdat hiermee een deel van het fundament van zijn vertelling wordt weggeslagen.
Deze ingrijpende beslissing leidt ertoe dat de andere twee verhalen niet alleen samenkomen maar zich ook verengen. Centraal staat vervolgens de vraag of je je menselijke waardigheid in extreme omstandigheden zoals een oorlogssituatie kunt behouden. Vooral waar het gaat om Olga is dit een flinke beproeving. Haar vertolkster, Yuliya Vysotskaya, is niet alleen de fysieke maar ook morele kern van dit in stemmig maar hard zwart-wit gefilmde oorlogsdocument. Olga vormt de belichaming van een rotsvast geloof in ideeën en idealen waar zelfs de gruwelen van de oorlog geen vat op hebben.
