De Helleveeg
Recensie

De Helleveeg (2016)

Verfilming van de gelijknamige roman van A.F.Th. van der Heijden met een weergaloze en complexe hoofdrol voor Hannah Hoekstra.

in Recensies
Leestijd: 3 min 51 sec
Regie: André van Duren | Cast: Hannah Hoekstra (Tiny), Benja Bruijning (volwassen Albert), Gijs Scholten van Aschat (vader/opa), Anneke Blok (moeder/oma), Hadewych Minis (Hanny), Robert de Hoog (Koos), Frank Lammers (Nico), e.a. | Speelduur: 117 minuten | Jaar: 2016

De in het Brabante Geldrop geboren schrijver Adri van der Heijden, beter bekend onder zijn initialen A.F.Th., heeft bijna veertig werken op zijn naam staan waarmee je een flinke boekenkast kunt vullen. Het persoonlijke noodlot sloeg toe toen Van der Heijdens zoon omkwam bij een verkeersongeval in Amsterdam. De auteur schreef dit vreselijke leed van zich af met het diepemotionele Tonio en vond er niet alleen soelaas in, maar oogstte er eveneens lof mee. Nadat vervolgens bekend werd dat Van der Heijden de P.C. Hooft-prijs voor zijn gehele oeuvre zou ontvangen, pakte hij de draad van zijn romancyclus De Tandeloze Tijd weer op. In amper vijf weken schreef hij de familiekroniek De Helleveeg waarin de bijzondere relatie tussen de eigengereide Tiny en haar twaalf jaar jongere neefje Albert centraal staat. Samen met regisseur André van Duren proberen we uit te pluizen waarom Tiny de verbitterde eigenzinnige vrouw is geworden met een voortdurende worsteling met haar familie.

Van Duren gaat met zijn romanverfilming van start in het Eindhoven van de late jaren vijftig. De goedgebekte Tiny is amper puber af en wordt door haar ouders als voetveeg en schoonmaakpoets behandeld. Haar vader krijgt het zelfs voor elkaar om Tiny haar baantje in een schoenenfabriek af te nemen, zodat ze zich helemaal op het huishouden kan richten. Tiny’s moeder lijkt altijd zwak, ziek en misselijk, maar lijdt in feite aan een chronische vorm van aanstelleritis. ‘Albertje’ is de zoon van Tiny’s zus Hanny die zich overduidelijk meer thuis voelt bij zijn grootouders en dan vooral bij tante Tiny. De jaren glijden voorbij en de wijsheid wint het van de emotie. Het litteken op de ziel van Tiny blijft echter. Albert kijkt enorm op naar zijn mooie tante, die het goed doet bij de mannen, maar door haar vermeende onvruchtbaarheid geen enkele kerel vast lijkt te kunnen houden. Tussen Tiny en Hanny botert het niet, maar wat er precies gaande is blijft voor het jonge kereltje onduidelijk. In lange hoofdstukken worden Tiny en Albert steeds ouder. Hun band verandert en het idyllische beeld dat Albert van zijn tante heeft begint barstjes te vertonen, maar ondergaat tegelijkertijd een verdiepingsslag.

Ook al wordt het verhaal op een incidentele flashback na chronologisch verteld, van Duren heeft het er zich niet gemakkelijk vanaf gemaakt door alles voor zijn publiek voor te kauwen. Hij laat veel in nevelen gehuld, wat aansluit bij het vertelperspectief van een jong jochie dat alles wat Tiny uitvoert met grote verbaasde ogen aanschouwt. Het mysterie is divers. Het gaat zowel schuil in kleine zaken zoals familiebanden en Tiny’s vermeende smetvrees als in grotere zaken zoals moordneigingen en andere duistere geheimen. Dit stuwt het plot voort dat wordt bevolkt door personages die nooit het achterste van hun tong laten zien. Het interessants is de dynamiek tussen tante en neefje, die door het voortschrijden van de tijd steeds complexer wordt. Zo komt Albert door toedoen van Tiny is contact met zijn ontluikende identiteit, maar fungeert hij voor Tiny ook voornamelijk als uitlaatklep, knuffelbeer en troostmiddel. De situaties die Tiny over zich afroept zijn uiterst pijnlijk, zoals een verjaardagsfeest waarop ze alle bezoekers de oren wast, waar de tijdsgeest nog een schepje bovenop doet. In het katholieke arbeidersmilieu van de jaren vijftig en zestig is zwangerschap zonder huwelijk ondenkbaar en is Tiny veel te vrijgevochten en eigenwijs voor haar seksegenoten.

De centrale, haast theatrale rol van Tiny wordt vervuld door Hannah Hoekstra, die we in bijna vijf decennia en door toedoen van goede grimeurs meemaken. Hoekstra weet de vele facetten van haar rol feilloos uit te spelen. Andere castleden als Anneke Blok, Robert de Hoog, Hadewych Minis en Gijs Scholten Van Aschat worden gedegradeerd tot gedienstige aangevers. Hoekstra’s medespelers schikken zich haast onderdanig in hun lot. Net als bij Tiny het geval is gaat Hoekstra haar eigen weg. Zij is een vrouw die zich niet in een keurslijf laat dwingen en zich al helemaal niet als brave huisvrouw van plan is op te stellen. De oorzaak van deze houding wordt langzaam aan het licht gebracht. De Helleveeg is niet zonder schoonheidsfoutjes. De verouderingsmake-up en Brabantse nepaccentjes gaan vooral bij de mannelijke acteurs tegenstaan, de uitleggerige finale had wel wat subtieler gemogen en Van Duren lijkt soms te gemakkelijk de thematiek te bagatelliseren. Toch toont zich hier een zeer vakkundig filmmaker die na De Bende van Oss een treffend tijdsbeeld weet te treffen met uitstekende acteursregie.