Wat is werkelijkheid en wat is nep? Is alles wat je ziet echt? Dergelijke vragen stelde Orson Welles zich begin jaren 70 in zijn documentaire F For Fake over kunstvervalser Elmyr de Hory. In de documentaire van Welles komt ook De Horys biograaf Clifford Irving voor als een van personen die zich anders voordoen dan ze zijn. Over hem is nu The Hoax gemaakt, een speelfilm die Irvings verhaal presenteert als dé waarheid, maar ook bij deze constatering kunnen enkele vraagtekens worden gesteld.
Het eerste boek dat Clifford Irving schreef na zijn biografie van kunstvervalser Elmyr de Hory wordt op het laatste moment niet uitgegeven. De schrijver zit op dat moment niet alleen vast in een moeizaam huwelijk, maar ook zijn financiële situatie laat veel te wensen over. Irving bedenkt een oplossing en stormt het kantoor van zijn agent binnen met de boodschap dat hij het belangrijkste boek van de eeuw aan het schrijven is. Vervolgens bedenkt hij welk boek dat dan zou moeten zijn: de geautoriseerde biografie van kluizenaar en biljardair Howard Hughes.
Hij schakelt zijn vriend en schrijver Dick Suskind in om hem te helpen, ervan uitgaande dat Hughes zo mediaschuw is dat hij niet publiekelijk de authenticiteit van het boek zal ontkennen. Ondertussen slaagt Irving er in zijn uitgever er van te overtuigen dat hij daadwerkelijk met Hughes in gesprek is over diens leven, en stapelt leugen op leugen om zijn flinke voorschotten binnen te kunnen halen. Richard Gere is perfect gecast als Irving. Hij maakt de gladde oplichter geloofwaardig zonder dat je ook maar één woord dat uit zijn mond komt gelooft, en zijn spel past precies bij de toon van de film: lichtvoetig en vluchtig, vol twists maar met een sinistere ondertoon.
The Hoax gaat over meer dan vrolijke leugens, en Irving is meer dan alleen maar een vrolijke leugenaar. Onder die luchtige oppervlakte gaat een duistere psyche schuil, waarin werkelijkheid en leugen door elkaar zijn gaan lopen en niet meer uit elkaar te houden zijn. Gere slaagt er overtuigend in om het charmante te laten balanceren met wat daaronder verborgen zit, en speelt de beste rol van zijn carrière tot nu toe. Ook Alfred Molina is sterk als Irvings nerveuze compagnon Richard Suskind, terwijl de gevarieerde muzieknummers van eind jaren 60 en begin jaren 70 de verschillende delen van de film goed begeleiden, waaronder de Rolling Stones en Creedence Clearwater Revival.
Het is jammer dat het mysterie over wat nu wel en niet echt is, en wat Irving zich nu wel en niet inbeeldt uiteindelijk wel opgelost wordt. Tenminste, zo gebeurt dat binnen de werkelijkheid van de film. Want scriptschrijver William Wheeler heeft niet alleen een slim script geschreven waarin hij de oplichterfilm vol plottwisten, charmante onwaarschijnlijkheden en suspense combineert met een donkere ondertoon. Hij heeft namelijk ook heel wat van het biografische verhaal van Irving uit zijn duim gezogen. Irving zelf heeft dan ook verklaard dat hij niets met de film te maken had, en dat hij tegen zijn wil in verschijnt op de aftiteling als technisch adviseur.
Zijn de verzinsels van Wheeler een intelligent spel zoals Irving zelf meer dan eens zijn eigen fabricatie presenteerde als de waarheid? Hoe dan ook is The Hoax een spannende, intelligente en vermakelijke thriller over hoe een oplichter leugens op leugens stapelt om geld te verdienen. De meer duistere en zelfs surrealistische aspecten van de film verdienden meer aandacht, maar de acteerprestaties en de fantastisch in scène gezette oplichterij redden de film.
