Life Is a Bitch van rapper Nas klinkt over de aftiteling van Fish Tank. Zelden heeft een nummer de strekking van een film beter weergegeven. In het sociaal-realistische drama van Andrea Arnold, dat de juryprijs won op het afgelopen filmfestival van Cannes, stapelen de problemen zich op voor de vijftienjarige Mia, die opgroeit in een grauwe Britse achterstandswijk. Het is een wrange, maar geenszins cynische boodschap in een sublieme film waar alle stukjes op hun plaats lijken te vallen.
Was Red Road nog een film die zich grotendeels in het donker afspeelde, het indringende Fish Tank baadt in het licht. Het is echter geen metafoor voor de gemoedstoestand van Mia, die het met haar alleenstaande, instabiele moeder en jongere zusje moet zien te redden in een galerijflat in het desolate Essex, waar de meeste mensen met een grote boog om heen zouden lopen. Mia is van school getrapt wegens agressief gedrag en slijt haar dagen met rondlopen in de omgeving en met haar grote passie: dansen. Het is haar grote wens professioneel danseres te worden, maar het wordt voor de kijker al snel duidelijk dat ze eigenlijk niet goed genoeg is.
Er gloort een sprankje hoop in de duisternis als haar moeder met haar nieuwe vriend Connor thuiskomt. Hij lijkt een lot uit de loterij en behandelt de twee dochters als volwassenen, zonder afgeschrikt te worden door hun grote mond. Mia voelt zich aangetrokken tot de veel oudere Connor, maar weet niet goed hoe ze zich in zijn nabijheid moet gedragen. De voortdurende onderhuidse spanning tussen de twee komt uiteindelijk tot ontploffing in een gebeurtenis die de verhoudingen in het gezin op scherp zal zetten.
Fish Tank is stevig geworteld in de traditie van het Italiaanse neorealisme en de Britse kitchen sink dramas. We komen niets te weten over het verleden van de personages, maar stappen op een schijnbaar willekeurig moment hun leven binnen en verlaten dat na een tijdje weer. Hoewel dit genre de laatste jaren is geperfectioneerd door regisseurs als Ken Loach en de gebroeders Dardenne, weet Arnold zich toch voldoende te onderscheiden van haar voorgangers door aan haar eigen stijl vast te houden. Ze benadert haar karakters van een afstand en observeert hen zonder te oordelen. Mia is geen sympathiek karakter, maar het is ook helemaal niet de bedoeling dat we met haar meeleven. Sommige van haar acties zijn onbegrijpelijk en zelfs weerzinwekkend, maar wie zijn wij om daar iets over te zeggen?
Het is een aanpak die het gevaar van vervreemding van de toeschouwer met zich meebrengt, maar ook die valkuil ontwijkt Fish Tank behendig, met name dankzij een van de beste acteerprestaties van dit jaar, van Katie Jarvis, op vijftienjarige leeftijd ontdekt door Arnold terwijl ze op een station aan het ruziën was met haar vriendje. Jarvis, die de première van de film in mei moest missen omdat ze net was bevallen van haar eerste kind, staat ook in het echte leven niet ver van haar personage af en dat levert een ijzingwekkend sterk optreden op, waarmee ze de kijker van begin tot eind ontregelt en in de film meezuigt. Het was een slimme zet om Jarvis te omringen met professionele acteurs als Kierston Wareing (Its a Free World) en Michael Fassbender (Hunger, Inglourious Basterds), waarbij vooral de laatste wederom goed op dreef is als de moreel ambigue scharrel van Mias moeder.
Fish Tank herbergt te veel moois in zich om allemaal te benoemen. De film is zeldzaam beklemmend, wat naast Katie Jarvis te danken is aan het naturalistische camerawerk waarmee Mia voortdurend op de huid wordt gezeten. De film is bovendien sociaal en politiek relevant en een bijzonder treffend coming-of-ageportret van een meisje op zoek naar haar identiteit. In de laatste scènes van haar film, als Mia er de nodige portie ellende op heeft zitten, eindigt Arnold met een hoopvolle noot, zoals ook de Dardennes deden aan het slot van LEnfant. We zien Mia dansen met haar moeder en zusje, in een moment van bevrijding als het eens niet voelt alsof ze het gewicht van de wereld op haar schouders moet dragen. Vervolgens stapt ze in een auto en vertrekt (tijdelijk) naar Wales met een vriend. Ze kijkt om, naar de enige wereld die ze kent en weet dat iedereen in het leven kansen heeft zich aan hun omgeving te ontworstelen. Het gaat erom of je die kansen durft te grijpen.
