In de opening van de documentaire Borders wordt een donkere vrouw door twee bewakers naar buiten geleid. Ze zegt iedereen gedag en loopt opgewekt het gebouw uit. Tenminste, zo lijkt het. Echt opgewekt kan deze Nigeriaanse nooit zijn. Wanneer ze haar verhaal begint te vertellen, blijkt hoe wrang haar situatie eigenlijk is.
Zestien jaar geleden kwam ze vol goede moed naar Nederland, op zoek naar een betere toekomst. Maar alles liep anders. Al snel werd haar paspoort afgenomen, raakte ze vijfendertigduizend dollar kwijt en belandde ze in de prostitutie. Een asielzoekerscentrum was het volgende station. En in de opening van Borders blijkt dat ook meteen de eindhalte. Zonder iets te hebben misdaan, wordt ze na al die tijd weer teruggestuurd naar Nigeria. Terug bij af.
Voor documentairemaakster Jacqueline van Vugt is dat de aanleiding om te onderzoeken hoe de barre tocht van Nigeria naar Nederland eruitziet. Beginnend in Afrika, trok ze langs alle grensgebieden die je tegen zou komen op weg naar Europa, met bij ieder land weer een douane die er zijn eigen manieren op nahoudt. Waar je bij het ene land nog weg kunt komen met een smak geld, moet je bij het andere land zorgen dat je goed verborgen blijft tijdens een uitvoerige inspectie, of simpelweg roeien of rennen voor je leven.
De bedoeling is om het publiek zo een confronterende boodschap mee te geven: vluchtelingen moeten door een hel heen om in ons land te komen, om vervolgens door een koele pennenlikker doodleuk weer teruggestuurd te worden. Relevant genoeg om een documentaire aan te wijden, want in ons land heerst nog wel eens de gedachte dat illegalen nauwelijks worden aangepakt. Van Vugt laat zien dat de werkelijkheid anders in elkaar steekt.
Jammer is dan wel dat ze dat niet op een hele integere manier doet. Door te beginnen en te eindigen met de uitgezette Nigeriaanse, wekt de filmmaakster de suggestie dat haar hoofdpersoon dezelfde barre tocht heeft afgelegd als die zij in haar documentaire laat zien. Daarmee wordt het einde van Borders wel extra bitter, maar voelt het ook gemanipuleerd aan. Was het niet interessanter geweest om het volledige verhaal van deze vrouw te horen? Daar wordt nu maar weinig tijd aan besteed. Ook daarmee had Van Vugt haar doel bereikt.
Intussen benadrukt de filmmaakster regelmatig hoe het Westerse ideaalbeeld leeft bij vluchtelingen, om daarmee de uiteindelijke ontgoocheling te versterken. Afrikanen die een Obama-shirt dragen, of een voorkeur hebben voor James Brown en Amerikaanse westerns: de boodschap ligt er te dik bovenop, het is allemaal iets te veel van het goede.
Maar om Borders daarmee volledig af te schrijven, zou oneerlijk zijn. Van Vugt mag dan soms op een geforceerde manier proberen om sentiment op te roepen; haar documentaire blijft prikkelen. Ze laat zien dat vluchtelingen in ieder land stuiten op verzet en nooit een plek lijken te kunnen vinden om een nieuwe start te maken. Een pijnlijk tragische conclusie.
