in Recensies
Update:
Op 5 maart 1922 werd op het eiland Zuid-Georgia Sir Ernest Shackleton begraven. Exact honderd jaar later, diep onder het ijs van Antarctica, vonden expeditieleden het schip waarmee hij in 1914 naar een van zijn avontuurlijke bestemmingen was gevaren. Al op voorhand klinkt zo'n zoektocht als een kolfje naar de hand van ervaren documentairemakers. De regisseurs van onder meer Free Solo hapten toe, maar verslikten zich in de ruim voorradige verteltechnieken.
In het tijdperk van de Titanic deden ontdekkingsreizigers amper onder voor hedendaagse beroemdheden. De Anglo-Ierse Shackleton was volgens ingewijden markant en zelfs een beetje schurkachtig. Schaamte kende hij alleen als hij zijn vrouw onder ogen moest komen, en publiciteit was alles voor hem. Als officier op een expeditie van Robert Falcon Scott was hij al eens in Antarctica geweest, maar de avonturier wilde meer: anno 1914 had nog niemand de ronding van het volledige ijscontinent voltooid.
De afloop is bekend. De imposante Endurance strandde tijdens de poolwinter en bevindt zich sinds 1915 op drie kilometer diepte. In 2019 probeerde een onderzoeksteam het wrak al eens te lokaliseren, maar het prijzige diepwatervoertuig dat naar beneden werd gestuurd haalde het niet tot de bodem. Drie jaar later hadden de missievoerders meer geluk. De documentaire toont hun bijzondere tocht, maar graaft ook in de geschiedenis van Shackletons barre expeditie.
Anders dan de filmtitel misschien doet vermoeden, zit de mythevorming hem bij de Endurance-expeditie lang niet alleen in het schip. Met de nodige pech zou het kleurrijke verhaal van Shackleton al lang zijn verwerkt tot een Nova Zembla-achtige dramafilm. Zover kwam het niet, al bestaat er wel een relatief onbekende miniserie met Shakespeare-acteur Kenneth Branagh. Verwacht dus geen gefixeerde documentaire in de geest van Ghosts of the Abyss, maar eerder een breder opgezette reconstructie van de volledige expeditie.
Regisseurs en partners Jimmy Chin en Elizabeth Chai Vasarhelyi (hier in samenwerking met een derde maker) konden voor de gelegenheid leunen op het archief van Frank Hurley, een Australisch fotograaf die was ingehuurd om de poolexpeditie vast te leggen. Van het 35 mm-materiaal dat hij wist te schieten werd in 1919 de zwijgende filmdocumentaire South gemaakt. Voor de montage van Endurance gingen Chin en Chai Vasarhelyi voor het eerst over tot het doorvoeren van kleurcorrecties.
De nieuwe verwerking van Hurley's beelden brengt de gebeurtenissen van toen nog sterker tot leven, en het is te prijzen dat de makers veel aandacht besteden aan de omringende context. De manier waarop geeft wel te denken: er zijn AI-technieken ingezet om dagboekfragmenten van toenmalige expeditieleden te voorzien van 'authentieke' stemmen. De keuze voelt onnodig en vanwege de geforceerde waarachtigheid ook wat misplaatst. Wat is er tegen het inzetten van stemacteurs?
Los van de reële beelden en de stemfragmenten hebben de makers gebruik gemaakt van dramatische reconstructies. Sommige zijn speciaal voor de film opgenomen, andere komen uit bestaande films. Endurance definieert zich door deze toevoegingen nog wat sterker als docudrama, maar zeker in de tweede helft van de film missen de reconstructies meerwaarde. Waar het herstelde materiaal van Hurley (de vele foto's incluis) tot de verbeelding spreekt, voelt het gros van de geacteerde scènes vlak en illustratief.
Chin en Chai Vasarhelyi vestigden zich in de documentairewereld met hun films over de klimsport (Meru, Free Solo) en bij het kijken naar Endurance voelt het alsof de makers het meer beperkte entertainmentgehalte van de hedendaagse expeditie hebben willen compenseren. Contouren op een computerschermpje voelen nu eenmaal wat minder spectaculair dan een ongezekerde durfal op een rotswand.
Buiten Nederland is Endurance ook al op groot doek vertoond, en het is wat dat betreft ook wel te begrijpen dat de film zich van een televisiedocumentaire moet onderscheiden. Helaas zijn de makers daar maar voor een deel in zijn geslaagd, en was het eindresultaat waarschijnlijk beter af geweest zonder de dramatisch botsende verteltechnieken. Free Solo was puntje van de stoel-materiaal, maar nu komen Chin en Chai Vasarhelyi toch wat minder beslagen ten ijs.
Endurance is te zien bij Disney+.
