Op de middelbare school leer je met een beetje geluk dat de stedelijke beschaving van de mens tussen de Eufraat en Tigris ontstond. Vele tienduizenden jaren eerder was de Neanderthaler al aan de wandel, door het Midden-Oosten en ver daarbuiten. Deze documentaire weet er alles van, of toch zoveel als mogelijk voor een schoolklas.
Ingewikkeld maakt Secret of the Neanderthals het nooit. Sir Patrick Stewart is te horen als de David Attenborough van dienst. Hij ademt gezag in elk woord. Met zijn wijze stem navigeert Stewart de kijkers richting Koerdistan, waar de Shanidar-grot vele Neanderthaler-schatten herbergt.
Op deze beeldschone plek deed de Amerikaanse archeoloog Ralph Solecki halverwege de twintigste eeuw opgravingen. Samen met zijn team ontdekte hij enkele redelijk intacte Neanderthalers, een goudmijn voor iedere paleoantropoloog. Helaas volgden decennia van oorlog in de regio. Homo Sapiens kan minstens zo goed knokken als zijn vaak als lomp afgeschilderde neef.
De laatste tien jaar is in Irakees Koerdistan gelukkig weer wat stabieler, en dus kan een groep onderzoekers verder graven, met de camera's van de BBC op de hielen. Om het inpakken van stukjes beenderen nog ietsje op te leuken, laten de makers acteurs scènes als neanderthalers spelen. Toch aarzelen de makers met al die halfbakken 'actiescènes'. Dit moet en zal geen mystificatie worden. De Neanderthaler verdient respect.
Daarbij past het veelvuldige, om niet te zeggen overdadige gebruik van slowmotion. We zien wetenschappers door gangen van grotten en universiteiten lopen, op weg naar weer een ontbrekend stukje (of tandje) van de puzzel. Bij sommige shots hoor je het de regisseur haast zeggen: 'Nu even doen of je nadenkt.'
Voor wie nooit en te nimmer een studie van de Neanderthaler heeft gemaakt - en dat zullen de meesten onder ons zijn - bevat de documentaire genoeg leerzame anekdotes. Een voorbeeld: ver van Koerdistan zetten Neanderthalers zich in Frankrijk aan het kunstig rangschikken van stalactieten. Verbazen hoeft zo'n feitje ons niet. Wij zijn zelf allemaal nog een beetje Neanderthaler. Genetisch en anderszins. Wat wij hebben bedacht, hadden zij ook. Niet zo vreemd eigenlijk, een mens blijft toch een mens.
Halverwege dreigt de documentaire zo in haast vredige gezapigheid te verzanden. Hoeveel stukjes tandsteen kun je met liefde afgeschraapt zien worden? Gelukkig duikt er dan een komisch duo op. De tweelingbroertjes Kennis uit Arnhem. De twee Kennisjes brengen broodnodige energie. Met vet accent vertellen zij hoe ze "very bad at school" waren. Nu reconstrueren ze schedels voor de kost. En ja, die Neanderthalers vinden ze toch wel het leukste. "They got enormous noses."
Na die welkome boost, daalt ook de boodschap van de film ineens beter in, vreemd genoeg. Secrets of the Neanderthals pleit overtuigend voor de herwaardering van de Neanderthaler-cultuur. Neanderthalers waren meer dan woeste halvegaren. Voor meer dan honderdduizend jaar waren zij de homo sapiens de baas op een barre planeet. En wat deed de Neanderthaler dan de das om? Klimaatverandering. Een wetenschapper vat de waarschuwing luid en duidelijk samen, speciaal voor achterin de klas: "We might think we're doing very well on this planet, but just be aware."
Secrets of the Neanderthals is te zien bij Netflix.
