Regie: Marlou van den Berge | Speelduur: 66 minuten | Jaar: 2023

Een verontschuldiging is eigenlijk geen verontschuldiging meer, zodra er nog meer woorden volgen na "het spijt me." "Het spijt me dat je je zo voelt", "het spijt me dat dat gebeurd is." Klaas de Jonge, vrijheidsstrijder in de ogen van de een en terrorist in die van de ander, is haast een vleesgeworden nepverontschuldiging. Maar doordat alle ellende die hij veroorzaakte, in naam was van de strijd tegen Apartheid, is een definitief oordeel lastig over of hij goed of slecht was. De Prijs van Vrijheid laat het balletje rollen.

In 1985 werd Klaas de Jonge gearresteerd in Zuid-Afrika, omdat hij verdacht werd van wapenhandel. Hij deed net alsof hij wilde meewerken en de politie een rondleiding zou geven van plaatsen waar misdaden gepland waren waar hij bij betrokken was, maar eenmaal bij de Nederlandse Ambassade rende hij de lobby in om daar toevlucht te zoeken. Pas in 1987 kwam hij weer uit dat gebouw. Deze documentaire laat zien wat het effect is geweest op anderen die daarbij betrokken waren.

De gesprekken met Klaas' (stief)kinderen nemen de meeste tijd in beslag in de eerste helft. Er wordt niks letterlijk uitgesproken, maar het is duidelijk dat de inmiddels volwassen familie behoorlijk wat littekens heeft waar iedereen omheen draait. Een stiefzoon vertelt bijvoorbeeld hoe hij als tiener in Afrika regelmatig werd ingezet, om te kijken of er een bom was geplaatst in hun auto. Schokkend, maar Klaas doet het af als de normale gang van zaken.

Van den Berge voert in de tweede helft de druk op door nog meer bezoek te laten langskomen in de studio, volgens afspraak met Klaas, die dapper genoeg was om hier aan mee te werken. De verkeerd uitgevoerde bomaanslag waar hij bij betrokken was, is een moment dat langdurig besproken wordt, en terecht. Wegens slechte planning gingen de explosieven te vroeg af, en kwam niet alleen een dader per ongeluk om het leven maar werden er ook veel onschuldige burgers geraakt.

Zoals de vrouw en dochter van de man die op de bom zat, twee mensen die meenden dat hij gewoon een taxichauffeur was. De weduwe vertelt aan Klaas dat zij werd gearresteerd en drie maanden gemarteld. "O, dat is vervelend", zegt Klaas, schijnbaar zonder enige empathie. Een Zuid-Afrikaan die voor hem moest zorgen in zijn 'cel' vraagt hem, waarom de vrijheidsstrijders een pand vol ambtenaren in een straat vol burgers als doelwit namen, in plaats van een militaire instantie. Klaas antwoordt dat ze daar mensen in uniform zagen rondlopen, en dat was voldoende.

De man vraagt hem ook of hij zelf geen spijt heeft van wat hij gedaan heeft, na het zien van de foto's van de schade en de onschuldige slachtoffers. Nee, Klaas heeft geen spijt. Hij gebruikt direct de Tweede Wereldoorlog als argument. Een van de hoogtepunten is dat een andere bezoeker aan hem vraagt hoe het met hem gaat, en Klaas zegt: "Goed. Ik heb alleen wat moeite met lopen." Wie is die bezoeker? Een man die zijn benen is kwijtgeraakt bij die bomaanslag, en in een rolstoel zit.

Tegen het einde komen de kinderen weer aan het woord, en die hebben blijkbaar allemaal opgemerkt dat Klaas niet hoort en ziet wat hij zou moeten horen en zien. Er wordt niet meer omheen gedraaid, de woorden zijn nu direct en hard. Zijn eigen zoons noemen hem een narcist die alleen maar over zichzelf kon spreken, een man bij wie empathie volledig afwezig lijkt te zijn. Klaas is het er niet mee eens. Maar na een hoop "het spijt me dat" komt er zowaar eindelijk een oprechte verontschuldiging uit.

Apartheid was fout. Een zware schending van mensenrechten. Maar Klaas spreekt soms alsof hij het slachtoffer was van Apartheid, in plaats van wat hij echt was: een blanke man die er zo'n bloedhekel aan had dat hij meewerkte aan geweld. Tegen de ene persoon zegt hij dat hij achter zijn acties staat, tegen de man in de rolstoel zegt hij dat geweld inderdaad nooit de oplossing is.

Sinds 5 mei jongstleden is Klaas niet meer. Maar deze documentaire is iets waar hij trots op mag zijn, want het is niet makkelijk om jezelf publiekelijk in slecht daglicht te laten plaatsen. Maar de boodschap die daaruit komt is onmisbaar: de middelen heiligen niet altijd het doel, hoe nobel dat ook is.

Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid is te zien bij NPO Start.