Wie een vogeltje vangt en beschildert, kan zich opmaken voor een gruwelijke strijd. Zodra je het geverfde beestje loslaat, vliegt hij weer terug naar zijn soortgenootjes die hem zullen aanzien voor een buitenstaander. Die zullen net zo lang op hem blijven jagen en pikken tot hij dood op de grond neervalt. Uit dit gewelddadige lesje ornithologie kunnen we zowaar enige lering trekken. Voor de mens geldt namelijk iets vergelijkbaars: als je te veel afwijkt, val je buiten de boot en ben je binnen no-time een prooi voor de rest.
Joska, een jongen van pak 'm beet zeven jaar oud, weet daar helaas alles van. Wanneer een stelletje bullebakken zijn huisdier in de fik steekt, zijn pleegmoeder sterft en de boerderij in vlammen opgaat, moet hij noodgedwongen van dorp naar dorp zwerven, in een door oorlog verscheurd (maar niét nader bepaald) Oost-Europees land. Als paria van Joodse afkomst heeft hij het allerminst makkelijk. De Tweede Wereldoorlog is reeds in volle gang en de bijgelovige dorpelingen zitten helemaal niet te wachten op de komst van een ongeluksbrenger zoals hij.
The Painted Bird is gebaseerd op de gelijknamige, controversiële roman van de Pools-Amerikaanse schrijver Jerzy Kosinski (naar verluidt een plagiaatpleger en dikkeduimzuiger) en bevat beelden die niet gauw meer van je netvlies zullen wijken. Kraaien pikken aan Joska's hoofd tot hij begint te bloeden. Omstanders trappen een fles in de vagina van een wulpse vrouw. Duitse soldaten schieten een groep vluchtende Joden neer, moeders met baby's incluis. En zo gaat het maar door in deze alsmaar gewelddadiger wordende helletocht.
Is dit nazi-exploitatie? Net zoals die obscure films uit de jaren zeventig? Nou nee, want The Painted Bird is veel te consciëntieus gefilmd om door te gaan voor pulp. De film toont zonder schroom al het slechte waartoe de mensheid in staat is, maar weet die buitensporigheden wel te verpakken in een oogverblindend mooie stijl. In stemmig zwart-wit krijgt het beeld van een nymfomane boerin die zich 's nachts laat neuken door een geitenbok, iets magisch, zelfs iets bedwelmends.
Daags na het verlaten van de bioscoopzaal is dat gevoel nog steeds niet helemaal weggeëbd: die toxische onwerkelijkheid, die waanzin van de Tweede Wereldoorlog. De Tsjechische producent, scenarist en regisseur Václav Marhoul weet dat effect te creëren door de scènes in zijn film vorm te geven als ware het flarden uit een nachtmerrie. Dialogen zijn schaars, muziek afwezig (behalve op het eind) en de cameravoering is beheerst en perfect uitgekiend.
Toch is The Painted Bird zeker niet geschikt voor iedereen, laat dat duidelijk zijn. Op het filmfestival van Venetië liet dit bijna drie uur durende gruwel-epos zich reeds gelden als dé splijtzwam van het jaar - sommige critici liepen halverwege de eerste screening de bioscoopzaal uit, andere prezen de film de hemel in. Dit oorlogsdrama moet je verder vooral niet te veel willen duiden, maar gewoon ondergáán. Geef je over aan deze schitterende stijloefening in wreedheid en nihilisme.
