Er is enige ironie aan de beelden van de verschrikkelijke nachtclubbrand van oktober 2015 in Boekarest. De metalcoreband Goodbye to Gravity bezingt een afkeer voor corruptie, als er wat misgaat met de vuurwerkinstallatie in de poptempel Colectiv. De zanger maakt nog een warrige opmerking dat het niet zo hoort te gaan. En hoppa, paniek. Zesentwintig mensen sterven ter plekke. Extra wrang is dat het dodental verdrievoudigt in de weken na de brand. Vele gewonden hadden medische behandeling moeten krijgen, maar stierven bij gebrek daaraan. De regering viel hier uiteindelijk om, zo weten we al van de inleiding van de documentaire Collective. Het is vooral de vraag hoe dat kwam.
De film van Alexander Nanau is min of meer in twee helften op te delen. Eerst volgen we vooral het onderzoek van journalist Catalin Tolantan. Het is tekenend voor de slechte staat van vrije pers in Roemenië dat alleen een redacteur van een sportkrant zo diep in deze schrijnende zaak lijkt te duiken. Nanau mag zeldzaam dicht bij deze Tolantan komen om zijn onthullingen vast te leggen. Het verrotte zorgstelsel, de corruptie van het ministerie van Volksgezondheid en de verwevenheid met farmaceutisch bedrijf Hexi Pharma dat alle regels aan de laars lapt. Op een gegeven moment is je mond zo vaak open gevallen dat je niet meer eens moeite doet om 'm dicht te houden.
Als dan de regering valt en de technocratische interim-minister Vlad Voiculescu kans krijgt om de boel te hervormen, mag Nanau zijn camera ook bij hem in kantoor neerzetten. En zo krijg je even de indruk dat je aanwezig mag zijn op zowat alle plekken waar hier geschiedenis wordt geschreven. Want Voiculescu is iemand van aanpakken, niet iemand die alleen in een kabinet plaatsneemt om alleen maar zijn cv op te leuken. Het is echter geen gemakkelijk gevecht dat deze tijdelijke bewindsman moet voeren. Hoe langer het duurt, hoe meer donderwolken zich aftekenen.
Collective is een verhaal dat vooral op de montagetafel vorm heeft gekregen. Met zorg is er lang gesleuteld aan vertelling over corruptie, wat vaak niet zo simpel ligt als de vinger wijzen naar een paar hotemetoten zonder verantwoordelijkheidsgevoel. Met ogenschijnlijk gemak vloeit Collective van de ene huiveringwekkende ontwikkeling in de volgende, en worden we meegetrokken in het blootleggen van een ingewikkeld web van intrige. Maar het voelt niet ingewikkeld, en dat is echt een verdienste van de makers.
Parallel aan deze opeenstapeling van moeilijk te verteren feiten krijgen we ook de ervaringen mee van slachtoffers van dit systeem en hoe zij worstelen om hun stem te laten horen. Er wordt van ons gevraagd om empathie met ze te hebben. Dit is echter geen tranentrekker: nooit krijgt Collective een overdreven sentimentele smaak mee. Wat vooral knap hieraan is, merk je echter pas op het einde. Dan deelt de film namelijk nog even een klap uit aan degenen die er uiteindelijk voor zorgen dat corrupte mensen alsmaar aan de macht blijven, oftewel het grote publiek. Een bittere pil, die te slikken is omdat we al echt goed hebben meegekregen wat de gevolgen hiervan zijn.
Roemenië is een extreme uitwas van corruptie, maar mensen zoals Tolontan en Voiculescu hebben ook een extreme vastberadenheid in wat ze voor elkaar proberen te krijgen, en Nanau is als filmmaker extreem gedreven om vast te leggen wat er allemaal gaande is en dat op een heldere manier te vertellen. Al deze factoren maken samen een razend boeiend verhaal, waardoor je van begin tot eind aan je stoel vastgelijmd zit. Maar het is te gemakkelijk om je in te beelden dat de situatie in Roemenië volstrekt uniek is. En net dát geeft Collective zijn kracht.
