De westerse beschaving kent gelukkig al honderden jaren geen serieuze heksenvervolgingen meer. Je kunt het je haast niet voorstellen, maar op sommige Afrikaanse gronden gelooft men vandaag de dag nog steeds in deze hocus pocus. Regisseuse Rungano Nyoni, zelf geboren in Zambia, zag het met haar eigen ogen. Ze bracht een maand lang door met een groep afgestoten Ghanese vrouwen die waren beschuldigd van hekserij en nu worden uitgebuit in een speciaal 'heksenkamp'. Haar getuigenverslag vormde de ingrediënten voor haar absurde, maar artistieke debuutfilm I Am Not a Witch.
Nyoni neemt de kijker mee naar het Zambiaanse platteland waar de komst van een jong zwervermeisje zorgt voor de nodige oproer in het dorp. Het kind zou een heks zijn. Ze wordt opgenomen in een heksenkolonie, waar de oudere dames haar de naam Shula geven. Allen vastgebonden aan een lang wit lint, verrichten de dames zware werkzaamheden en worden ze uitgebuit als toeristische attractie. Een onzuivere ambtenaar neemt Shula mee op sleeptouw naar een rechtbank en talkshow om daar haar heksenkunsten te vertonen. De verwachtingen zijn hoog. Is het nou een kwade heks of slechts een onschuldig meisje?
Het antwoord dat de Zambianen op die vraag geven is voor ons surrealistisch. Denkt men daar echt nog dat sommige vrouwen boosaardige tovenaressen zijn? Of zijn er andere achterliggende motieven in het spel? De werkelijke spreuk is hier natuurlijk de doorgedrongen vrouwenhaat en het gecultiveerde machtsvertoon van de man. Zeer symbolisch, maar toch zo maatschappijkritisch zijn ook de uitgerolde witte stroken stof waaraan de vrouwen zitten vastgeknoopt. Kiezen ze toch liever voor de vrijheid? Verbreken ze hun banden? Dan worden ze vervloekt en veranderen ze in een geit. De buitenwereld is harder, daar valt niet te overleven.
Shula vraagt zich op een gegeven moment ook af of ze niet beter had kunnen kiezen voor een leven als vrij geitje. Een zeldzaam moment van innerlijke twijfel, want anders dan de titel misschien doet vermoeden, toont Shula weinig fanatiek verzet en volgt zij als een mak schaap. Juist met dat ongeloof probeert Nyoni haar kijkers een spiegel voor te houden. Van beide kanten vinden we dingen maar 'normaal', terwijl ze eigenlijk heel apart zijn. Zo ook het westerse toerisme dat de heksendames op de foto's komt zetten. Absurd eigenlijk. Noem het satire, donkere humor. Best geslaagd, maar niet voor ieder publiek weggelegd.
Niet geheel onverwachts wordt I Am Not a Witch dit jaar de Britse Oscar-inzending voor beste niet-Engelstalige film (er wordt overwegend Nyanja gesproken). Daar ligt ook een beetje het probleem van deze film. I Am Not a Witch is een moeilijke film, meer geschikt voor de arthouseliefhebber dan voor de doorsnee bioscoopganger. Verwacht geen vlot gemonteerd drama, maar juist ellenlange beelden. Statisch, weinig levend. Soms is het alleen maar horen, weinig zien. Nyoni toont en vertelt dus niet alles in beeld. Je moet nadenken, zien en durven graven om de diepere lagen van sommige scènes te kunnen ontdekken.
Artistiek is het allemaal zeker verantwoord, maar het maakt de film wel wat saai. Een typische film als I Am Not a Witch maakt onder gerenommeerde critici vast veel indruk, maar waarschijnlijk onder het grote publiek wat minder. Nyoni heeft vooral niet-ervaren acteurs gecast in haar film. Het vinden van de juiste Shula was schijnbaar nog een hele zoektocht, maar wel een geslaagde. Het spel van Maggie Mulubwa is treffend. Evenals de regisseuse toont zij zich als actrice veelbelovend voor de toekomst. I Am Not a Witch is voor een debutant sterk, maar toch moet gezegd worden dat veel kunstjes niet altijd kunst maken.
