Ideeën voor een documentaire kunnen op de meest bijzondere plekken opborrelen. Zo bevond regisseur Mike Day zich ruim zestig kilometer voor de kust van een afgelegen Schots eiland, toen hij in contact kwam met vissers van de eilandengroep Faeröer. Op dat moment was hij The Guga Hunters of Ness aan het filmen, een documentaire die achteraf gezien als warming-up beschouwd kan worden voor The Islands and the Whales.
Want qua onderwerp liggen deze twee documentaires heel erg dicht bij elkaar. In beide gevallen staan mannen centraal wier leven is gevormd door de jacht op zeevogels. Mannen die dik gebreide truien dragen, bijna altijd nonchalant een sigaret in de mondhoek hebben hangen, en die de eeuwenoude tradities van hun land in ere proberen te houden. Grootste verschil is de verandering van locatie: in The Islands and the Whales gaat alle aandacht uit naar de Faeröereilanden die in de Atlantische oceaan liggen tussen Schotland, Noorwegen en IJsland.
De ruim achtenveertigduizend eilanders zijn afstammelingen van de Vikingen, zo leren we uit de openingstekst. Jagen op zeevogels en walvissen behoort sinds mensheugenis tot hun cultuur. Sterker nog: het is volgens de inwoners de enige manier om in hun voedselbehoefte te kunnen voorzien. Enige vorm van landbouw is praktisch onmogelijk op de kale heuvels en rotsplateaus. Er groeit simpelweg niets. Daarnaast is het voor de lokale bevolking geen optie om de supermarkten te bevoorraden met ingeblikt vlees dat uit het buitenland moet worden geïmporteerd.
En dus stellen de eerdergenoemde rouwdouwers dagelijks hun leven in de waagschaal tijdens de zoektocht naar eten. Bijvoorbeeld door op een honderdvijftig meter hoge klif met een groot schepnet stormvogels en jan-van-genten uit de lucht te vangen. Op zee gaat de zoektocht onverminderd verder naar gevogelte, maar stiekem hopen de mannen een grote groep grienden te spotten. Eens in de zoveel tijd is dat het geval en dan stellen de vissers alles in het werk om deze walvisachtigen naar de kust te drijven met hun boten. Op het eiland zelf lopen ondertussen de dorpjes letterlijk leeg. Gewapend met messen rennen de dorpelingen de zee in, om de grienden vervolgens een kopje kleiner te maken. Het duurt nooit lang voordat het water bloedrood kleurt.
Mike Day geeft met The Islands and the Whales een mooie sfeerimpressie van het leven op de Faeröereilanden. Gelijk vanaf het begin weet hij een hoge mate van urgentie is zijn documentaire te pompen, want de traditionele manier van leven zorgt nogal voor wat opschudding de laatste jaren in binnen- en buitenland. Het meest opmerkelijke feit is dat een lokale toxicoloog heeft ontdekt dat het griendenvlees is besmet met een giftige stof, namelijk kwik. Kinderen die het vlees eten hebben vaak last van een cognitieve groeiachterstand en ontwikkelen ook andere gezondheidsklachten. Terecht merkt een geïnterviewde eilandbewoner op dat de Faeröer dient als barometer voor de rest van de wereld. Want als de oceaan op deze afgelegen plaats al zo vervuild is, hoe zit dat dan met de rest van de wereldzeeën?
Een groot onderwerp, waarover moeilijk te vertellen valt vanuit het kleine perspectief van een vrij onbekende eilandengroep. De documentairemaker laat de overheidsinstanties grotendeels buiten beschouwing, waardoor de kijker zit opgescheept met gewone burgers, die zich natuurlijk allemaal vastklampen aan hun oude leefgewoontes. Het probleem is dat de weerzin om te veranderen bij de eilandbewoners zo groot is, dat het de ontwikkeling of zoektocht naar oplossingen in deze documentaire enorm in de weg zit.
Bovendien ontstaat het gevoel dat de informatiestroom al vroeg is opgedroogd. Hoewel het interessante feiten en cijfertjes zijn waarmee Mike Day komt aanzetten, begint de constante herhaling ervan een beetje te vermoeien. Vooral wanneer een lokale visser plichtmatig plaatsneemt aan de keukentafel om te vertellen hoeveel besmet griendenvlees hij dagelijks naar binnen werkt. Het is bovendien zo overduidelijk geënsceneerd dat het de geloofwaardigheid schaadt.
Wat wel werkt is de manier waarop Mike Day de eilandengroep mythologiseert. Een verhaal over het Huldufólk (een mythologisch volk dat zich in de bergen zou schuilhouden) loopt als een rode draad door de documentaire heen en voorziet de kijker en passant van wat filosofische overpeinzingen. In combinatie met de prachtige plaatjes van het natuurschoon, is het niet moeilijk om onder de indruk te geraken van deze oeroude wereld, waarin overleven het sleutelwoord is. Een waarschuwing is overigens wel op zijn plaats: dierenliefhebbers kunnen deze documentaire beter links laten liggen.
