Scientology: door toedoen van de media lijken we een goed beeld te hebben van wat zich zoal binnen en rondom deze moderne kerk afspeelt. Maar Scientology ís ook de media. Al vanaf het ontstaan richtte oprichter Lafayette Ronald Hubbard zich tot Hollywood en de media om zijn boodschap over te brengen. Hollywood leek lange tijd in de ban van en beheerst door Scientology, waarbij vooraanstaande volgers zoals Tom Cruise en John Travolta optraden als verkondigers van het woord. Scientology is een bijzondere beweging, zelfs als je alle wilde verhalen die de ronde doen weglaat. Zo gelooft de beweging van de dertig jaar geleden overleden sciencefictionschrijver Hubbard net als bijvoorbeeld het boeddhisme niet in een god. Waarmee dan ook gelijk elke vergelijking ophoudt. De geestelijk leider van de kerk was aanvankelijk uit op een missie naar zelfverbetering, hetgeen hij presenteerde in zijn boek Dianetics, The Modern Science of Mental Health. Maar geleidelijk kreeg de kerk enge sektarische trekjes en kwamen verhalen naar buiten van afvalligen die waren achtervolgd, bedreigd en financieel kaalgeplukt. Nog steeds is Scientology schathemeltje rijk en heeft ondanks de relatief kleine aanhang in de Verenigde Staten ongekende invloed in vele gelederen.
Voor wie meer wil weten over de praktijken die rondom Scientology spelen is de HBO-documentaire Going Clear: Scientology and the Prison of Belief meer dan aan te bevelen. Deze is tevens te bekijken op concurrent Netflix en akeliger dan de naarste psychologische thriller of horrorfilm. Vooral de huidige leider David Miscavige, de directe discipel en opvolger van L. Ron Hubbard, komt hierin naar voren als een buitengewoon eng, gewelddadig en autoritair mannetje dat zich in mysteriën hult en nauwelijks in de openbaarheid treedt. En filmmaker en scenarist Paul Haggis, inmiddels uitgetreden, neemt er het woord door te zeggen dat de belofte was: geef ons al je geld dan laten we je dromen uitkomen. Na zon uitstekende doch huiveringwekkende documentaire kun je je afvragen wat de gerenommeerde Louis Theroux hier nog aan toe te voegen heeft. Theroux sluit zijn eerste bioscoopdocumentaire af met de woorden dat er een ongekende aantrekkingskracht van de beweging uitgaat. Hij zal het niet in zijn hoofd halen om zich er zelf bij aan te sluiten, maar na zijn grondige en op geheel eigen wijze uitgevoerde onderzoek, snapt hij hoe de kerk zijn volgelingen rekruteert en vasthoudt.
De Brit kwam er al snel achter dat het niet zo eenvoudig is om voormalige leden van de kerk, laat staan huidige gelovigen, aan de tand te voelen. Niet alleen zijn ze erg gesteld op hun privacy en zwijgen ze als het graf, bij Scientology luistert of kijkt altijd wel iemand mee. Het duurt dan ook niet lang voor de kerk lucht krijgt van Therouxs plannen en zich subtiel maar overduidelijk begint op te dringen. In zijn zoektocht naar antwoorden en verhalen komt Theroux rare mensen tegen die opeens hun eigen documentaires schieten in de buurt van zijn eigen opnames en beweren dat de openbare weg privéterrein is. Ze proberen zelfs te infiltreren in Therouxs plannen. Om toch een beeld te krijgen van de kerk kiest de documentairemaker voor een onconventionele methodiek: hij besluit acteurs in te huren die ervaringen van Scientologen naspelen. Veel tijd wordt hierbij ingeruimd bij het vinden van de juiste acteurs die lijken op Miscavige en zijn enige televisie-interview kunnen naspelen, maar ook bijvoorbeeld het beroemde reclamepraatje van Tom Cruise kunnen kopiëren. Het is een gekunstelde aanpak die neigt naar theatrale uitvergroting voor dramatisch effect, maar het besef dat Theroux weinig anders kan, laat hem ermee weg komen. Mensen die erbij zijn geweest waarborgen de authenticiteit en het waarheidsgehalte van de scènes.
Theroux had simpelweg niet voldoende materiaal en ingangen om de nagespeelde scènes weg te kunnen laten. Hij wordt gedurende zijn zoektocht naar de aantrekkingskracht en excessen van Scientology bijgestaan door Marthy Rathbun, die ooit een hele hoge plek in de kerk innam. Door hem komt Theroux dichter bij de angstaanjagende waarheid. Saillant detail is dat hij zich hierbij bedient van dezelfde mediatechnieken die Scientology hanteert. Dat dit niet geheel zonder gevaar is, wordt duidelijk als het uitdraait op bedreigingen aan het adres van Rathbun en een fikse ruzie met Theroux. Het levert onaangenaam spannende beelden op, ware het niet dat het geloof, vertrouwen en de basis van mensenlevens erdoor in het gedrang komen. Is Louis Therouxs kijk op Scientology ideaal te noemen? Verre van, maar de geheel eigen kijk van de journalist en zijn vermogen om om te gaan met extremen en uitwassen levert toch een hele eigen en unieke documentaire op, geproduceerd door de man achter Man on Wire en Searching for Sugar Man.
