In augustus van dit jaar overleed schrijver en kunstenaar Hans Plomp op tachtigjarige leeftijd. Plomp was een van de oprichters van kunstenaarsdorp Ruigoord, onder de rook van de Amsterdamse haven. Het dorp met bijbehorende kerk werd in 1973 door kunstenaars gekraakt. Het vierde vorig jaar zijn vijftigjarig bestaan. Maar Ruigoord is in gevaar.
De naar modernisering en vergroening smachtende haven slokt steeds meer ruimte op en de kunstenaars van Ruigoord moeten de aanblik van megalomane windmolens dulden. De gemeente is er nog niet zeker van dat ze het bestaan van de kunstenaarskolonie wil garanderen. Ze verbood enkele jaren geleden al om op het terrein te wonen. De kunstenaars en sympathisanten van Ruigoord ploeteren stug voort.
De door de VPRO geproduceerde documentaire Ruigoord: Een Kosmisch Lek is net als de vrijplaats voor kunstenaars een heleboel tegelijkertijd. Waar Ruigoord ateliers bevat, een voormalige woonplek was en evenementen organiseert, is de documentaire van Peter Wingerder niet alleen een geschiedenisles maar ook een eerbetoon aan Ruigoord en een lofzang op de vrijheid. Want waar vind je nou zoveel creatieve zielen die zich niet laten leiden door conventies of het strakke keurslijf van het maatschappelijk acceptabele?
Wingerder houdt echter beide benen op de grond. Op Ruigoord ontspinnen zich minder zweverige toestanden dan de onwetende buitenstaander wellicht zal verwachten. Natuurlijk vinden er rituelen plaats, zoals de geënsceneerde huwelijksceremonie van Plomp voltrokken door de onnavolgbare Tosca Niterink, maar we zien ook de bikkelharde strijd van de bestuurders van Ruigoord om het bestaan van het kunstenaarsdorp zeker te stellen.
Want terwijl wethouder van dienst Hester van Buuren en burgemeester Femke Halsema hen op het hart drukt dat ook zij het bestaan van Ruigoord van essentieel belang vinden, willen ze wel degelijk paal en perk stellen aan de omvang van hun activiteiten. Want de gemeente heeft ook belang bij een sterke economische positie van de haven en de drang naar duurzaamheid. Wie kan daar immers nou op tegen zijn. De oneigenlijke tegenstelling die dit veroorzaakt had door Wingerder best wat meer uitgevent mogen worden.
Daar komt bij dat de geschiedenis die de documentairemaker ons had kunnen geven er wel wat bekaaid vanaf komt. Zijn hap-snap-aanpak is exemplarisch voor deze documentaire. Wingerder dient korte amuses op, waar je eigenlijk alleen maar meer honger van krijgt. Hoe is Ruigoord nou precies ontstaan en hoe heeft het kunnen uitgroeien tot het instituut dat het nu is? Hoe ziet het jaarlijkse festival er precies uit en wat bindt de kunstenaars en andere belangstellenden?
Het zijn meer vragen dan Wingerder kan beantwoorden. Waar de filmmaker wel in slaagt is duidelijk maken dat in deze verwarrende tijden er meer dan ooit behoefte is aan creativiteit en ontsnapping. En dat is verre van een linkse hobby.
