Sinds het begin van dit decennium komen er om het jaar wel één of meerdere fantasyspektakels uit in de aanloop naar kerstmis. Het begon in november 2001 met Harry Potter and the Philosophers Stone en een maand later The Lord Of The Rings: The Fellowship of the Ring. Na deze twee grote verfilmingen van succesvolle fantasyboeken en de vervolgen daarop werd in Hollywood het groene licht gegeven voor nog meer grote fantasyboekverfilmingen. Rond kerst 2005 was daar bijvoorbeeld The Chronicles of Narnia: The Lion, the With and the Wardrobe en nu volgt The Golden Compass, gebaseerd op Northern Lights, het eerste boek van de His Dark Materials-trilogie, geschreven door Philip Pullman.
In The Golden Compass is sprake van een wereld, in een dimensie parallel aan de onze en vele anderen, waar de zielen van mensen naast hen lopen in de vorm van een dæmon, een dierlijke metgezel die een reflectie is van het innerlijk van de mens. Bij kinderen verandert deze nog voortdurend van vorm, terwijl de dæmon van een volwassene een permanente vorm heeft aangenomen. Deze wereld wordt geregeerd door het Magisterium, een totalitaire organisatie die de hele wereld onder controle probeert te houden.
De 12-jarige Lyra Belacqua is een wees die wordt opgevoed aan het prestigieuze Jordan College. Haar oom Asriel vertrekt naar het hoge noorden om het mysterieuze element Stof te onderzoeken dat daar gesignaleerd zou zijn, waar mogelijk andere werelden mee bereikt kunnen worden. Ondertussen wordt Lyras beste vriend Roger het laatste slachtoffer in een serie kidnappings. Lyra belandt vervolgens in een lange, avontuurlijke reis, die haar langs een heleboel interessante figuren leidt.
Zo zijn daar onder andere de geheimzinnige Ms. Coulter, de zeevarende Gyptians en de Panserbjørn Iorek Byrnison, een gepantserde ijsbeer die verstoten is van zijn volk dat heerst over het allerhoogste noorden. Ian McKellen doet met zijn stem de computergeanimeerde beer treffend tot leven komen, hoewel de animatie van alle wezens in de film sowieso erg puik is, vooral wat betreft de interactie met de acteurs. Sam Elliot doet op een gegeven moment ook nog even zijn fijne cowboyact als vliegenier Lee Scoresby en Eva Green komt af en toe voorbij vliegen als heks Serafina Pekkala.
Het grote aantal karakters en gebeurtenissen die Lyra meemaakt, worden er helaas in een enorm tempo doorheen gejaagd. Er had wel wat meer stilgestaan mogen worden bij de verschillende mythische wezens en voorvallen; nu voelt het allemaal wat gehaast aan. Tevergeefs wordt er gemikt op de epische kwaliteit van The Lord of the Rings, inmiddels toch de gouden standaard voor dit soort films, maar die nam een uur langer de tijd voor elk boekdeel. De relatief korte lengte is onder andere een gevolg van het besluit om het laatste gedeelte van het boek, dat overigens al wel gefilmd is, te bewaren voor een eventueel vervolg. Hierdoor is het einde van deze film nogal een slappe bedoening, te duidelijk bedoeld om de kijker lekker te maken voor een tweede deel, dat pas in productie zal gaan als The Golden Compass een kassucces blijkt.
De dæmons krijgen daarentegen wel flink wat aandacht en zij zijn dan ook het meest geslaagde aspect van de film. Vooral de dæmon van Lyra, Pantalaimon, die voortdurend van diersoort verandert, is vaak grappig, aandoenlijk, zo nu en dan ontroerend en over het algemeen simpelweg een genot om naar te kijken. De mystieke alethiometer, het gouden kompas waar de film naar vernoemd is, wordt eveneens goed geïntroduceerd en gebruikt. Het is ook prettig dat de jonge Dakota Blue Richards een veel beter actrice is dan de kinderen uit de eerste Harry Potter en Narnia-films, en dat zij zowaar de film op haar kleine schouders weet te dragen.
Dankzij Richards, de dæmons, de ijsberen, de prachtige computeranimaties en de andere uitstekende acteurs is The Golden Compass ondanks de gebreken van de vertelling toch een vermakelijke fantasyfilm voor jong en oud, die de prijs van een bioscoopkaartje best waard is. De epische grandeur waar de makers duidelijk voor gaan wordt echter nooit bereikt.
Zij die alleen voor de controverse rondom de vermeende antichristelijke aspecten van de film dat ticket aanschaffen, zullen echter van een koude kermis komen. De kritiek op de kerk, voor zover die in het boek zat, is nauwelijks terug te vinden in de film, waar slechts een algemene kritiek op autoriteit en autoritair denken in zit.
