Reikhalzend. Dat woord lijkt toch wel het meest van toepassing op Joker. Er werd reikhalzend uitgekeken naar Joker als film die, in een tijd van Marvel- en Disneygeweld, voor DC de meubelen zou moeten redden. Maar reikhalzend toch ook naar deze film als 'de nieuwe Joaquin Phoenix'. Hoe zou deze acteur, die minstens zo excentriek als vaardig is, vormgeven aan het legendarische filmpersonage The Joker.
Je kunt veel over de doorgedraaide clown zeggen, maar niet dat hij een superheld is. Joker beoordelen als superheldenfilm lijkt dan ook bij voorbaat gedoemd te mislukken. Toch speelt het verhaal zich wel ontegenzeggelijk af in een superheldenuniversum. Gotham lijkt misschien wel op een Amerikaanse stad maar heeft op veel punten toch echt z'n eigen regels en wetten. Ook kan er af en toe gelachen worden en wie zijn ogen tot spleetjes samenknijpt en heel goed tuurt, kan misschien wat maatschappelijke kritiek waarnemen. Maar het is toch vooral een vermakelijk mengsel van actie en scherpe dialogen in een totaal krankzinnige omgeving.
En krankzinnig is het zeker. Vanaf het allereerste moment grijpen de hysterische lachbuien en spontane danspasjes van The Joker, dan nog feestclown Arthur Fleck, je bij de strot. Of beter gezegd, doet Joaquin Phoenix dat. Waar Heath Ledger in 2008 de meest vergevorderde meester van de chaos neerzette, heeft Phoenix de opdracht om het achtergrondverhaal te verzorgen. De gestoorde einzelgänger woont met zijn even bijzondere moeder in een bouwvallig flatje en transformeert gestaag naar één van de meest legendarische filmpersonages van de afgelopen decennia. Want hoe kan het toch dat iemand zo in- en inslecht wordt dat hij een volledig ziekenhuis opblaast, alleen om een punt te maken?
Dit laatste is dan ook waar de clownsschoen wringt. Ieder oorsprongsverhaal heeft in de basis hetzelfde probleem: hoe zorg je dat een verhaal pakkend en spannend blijft, terwijl je de afloop al weet? De finale is in het geval van de geschminkte schurk zó monumentaal, de stip aan de horizon waar naartoe moet worden gewerkt zó enorm, dat de metamorfose van de mislukte clown in het gemene genie maar in één versnelling kan. De allerhoogste. De film ontaardt mede daardoor in een reeks compleet onvoorspelbare incidenten, waarbij de uitkomst steeds gestoorder is, steeds verder over de top.
Toch is dit uiteindelijk allemaal bijzaak, zoals alles wat niet Joaquin Phoenix is in deze film bijzaak is. De mooie shots, de knipogen naar eerdere films, het subtiele gebruik van muziek of de ijzersterke optredens van Robert De Niro en Zazie Beetz. Joker is op allerlei manieren een meesterwerk. Maar het telt niet als Phoenix niet in het middelpunt staat. Uiteindelijk is dat waarvoor toch het meest reikhalzend naar Joker werd uitgekeken, de historische invulling van Jack Nicholson en Heath Ledger die voor hun opvolgers altijd de maat zullen zijn. Want wie durfde het nog aan, wie kon het nog aan? Phoenix kopieert of imiteert zijn voorgangers gelukkig niet, maar geeft een volledig eigen draai aan het personage, met zijn eigen maniertjes en eigenaardigheden. Waar Jared Leto zo teleurstelde dat de meeste van zijn scènes eindigden op de vloer van de montagekamer, dwingt Joaquin Phoenix af dat ieder frame om hem draait of naar hem wijst. Sinds The Dark Knight legt iedere acteur die het paarsgroene clownspak aantrekt zichzelf langs een Oscarwinnende maatstaf. De nominatie lijkt in elk geval al zeker.
