in Interview
Nog niet eens uit en er is al veel om te doen! Vanaf 13 mei is op Amazon Prime Video de nieuwe Nederlandse oorlogsfilm De Oost te zien. Regisseur Jim Taihuttu (Wolf) vertelt daarin het verhaal van de Nederlandse soldaat Johan die naar Indonesië trekt met de beste bedoelingen, maar uiteindelijk een stukje van zijn ziel verliest. FilmTotaal interviewde drie acteurs uit deze film. In dit tweede deel de hoofdrolspeler aan het woord: Martijn Lakemeier.
De Oost vertelt een verhaal over de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, maar doet dat vooral door de ogen van de Nederlandse vrijwilliger Johan, gespeeld door Lakemeier. Na aankomst op Java voelt hij zich vooral nutteloos als soldaat, omdat er veel minder te doen is dan hij vooraf dacht. En dan ontmoet hij kapitein Raymond 'De Turk' Westerling (Marwan Kenzari). Onder het bevel van deze charismatische, intelligente aanvoerder duurt het niet lang voordat Johan dingen moet doen die hem niet zo bevallen. En hij begint vraagtekens te zetten bij zijn rol als Nederlandse soldaat in een ver land.
Het is een prachtige hoofdrol voor Martijn Lakemeier, die de hele film moet dragen. "In mijn rol draag ik de hele tijd een geheim bij me", vertelt de jonge ster. "Dramaturgisch gezien is dat gewoon heel interessant, een sterk element in het verhaal." Maar het is natuurlijk ook een heel avontuur om een relatief grote film op te nemen in Indonesië, en dan bovendien over zo'n gevoelig onderwerp.
Wat was jouw reactie toen je De Oost zelf voor het eerst zag?
"Jaaaaaaaaaaa.... trots, vooral! Het is natuurlijk best wel een lang project geweest. In mijn ogen is het een hele goeie, mooie film geworden. Ja, heel blij mee."
Hoe lang ben je hiervoor in Indonesië geweest?
"Tweeënhalve maand. Ik was wel al eerder in Indonesië geweest, maar niet op Java, waar we gedraaid hebben. Maar dit was weer een compleet nieuwe ervaring en met een ander doel natuurlijk. En het was best wel een fysieke uitdaging. Met een heel strak schema, met heel veel lange draaidagen en weinig slaap. Het is best wel een ride geweest, zeg maar."
Bekijk de afbeelding
Met collega-acteur Jonas Smulders had je al vaker op de planken gestaan. Is het extra fijn om zo ergens op locatie te zijn met mensen die je kent?
"Zeker! Jonas en ik zijn gewoon heel goed bevriend. We speelden inderdaad een voorstelling tegelijkertijd met de voorbereidingen voor deze film. Toen we bijvoorbeeld in Utrecht stonden met die theatershow, hadden we overdag militaire exercitietraining. Ook vlogen we met zijn tweeën naar Indonesië. En ik kende Jim (Deddes, red.) al, en Joenoes (Polnaija, red.) ook. Maar er waren ook een heleboel gasten die ik nog niet kende. We hadden gewoon een heel leuke groep gasten met wie we in het peloton zaten. Met diezelfde groep hebben we ook de hele voorbereiding gedaan. Dus die militaire training, maar ook fysieke training in de sportschool deden we echt als groep.'
Hoe lang duurden al die voorbereidingen?
"Een paar maanden. En dat was puur van: dit wordt best wel een heftige uitdaging, om met ontzettend veel legerbepakking de hele dag in een supertropisch klimaat te zitten. En die militairen droegen toen ook geen korte mouwen en korte broeken of zo. Het was lange dagen maken in een klimaat dat wij niet gewend zijn, dus een fysieke uitdaging waar we ons op moesten voorbereiden. Maar dat zorgde wel meteen voor bonding."
Na de perspremière had jij een nagesprek met Humberto Tan. Daar noemde je ook dat je jezelf flink hebt ingelezen over wat er daar allemaal is gebeurd. Hoe gebruik je dat om je rol in te vullen?
"Een groot deel daarvan was een goed idee krijgen van hoe het leven van dag tot dag was voor die militairen daar. En los van de heftigheid waar het DST (Depot Speciale Troepen, red.) in terechtkwam en de acties met kapitein Westerling, bestond het voor een groot deel uit verveling. Heel veel dagen van niets doen en niet weten waar je aan toe bent: wat de situatie daar precies is en tegen wie je aan het vechten bent. Dus er heerste een heel groot gevoel van een soort schoolreisje."
Zeker bij jongens van die leeftijd.
"Ja precies, het was echt zo van (zingend): 'We gaan naar Indonesië!' Heel lullig, maar dat lees je overal gewoon. Dat was de sfeer, totaal niet bewust van wat sommige van die mannen te wachten stond."
Bekijk de afbeelding
En als je dan leest over de historische figuur Raymond Westerling, in De Oost gespeeld door Marwan Kenzari. Hij is toch best een complexe factor in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Wat vind je daar dan van, en hoe bepaalt dat de invulling van je rol?
"Het is, zeker in de voorbereiding, niet mijn rol als acteur om daarover te oordelen. Mijn onderzoek was echt: wat is er gebeurd? Wie heeft welke rol gespeeld? Dus voor mij stond dat in dit project helemaal los van 'wat vínd je van de situatie en de politieke achtergrond?' Als acteur was het meest belangrijke om te kunnen vinden in: waarom meldt iemand zich aan als vrijwilliger om naar Indonesië te gaan na vijf jaar Duitse bezetting? Waar je op een gegeven moment tegenaan loopt is: maak je keuzes als mens, of maak je keuzes als militair? Dat vond ik een heel interessant psychologisch aspect."
Vooraf had regisseur Jim Taihuttu je verteld dat je iemand ging spelen die oorlogsmisdaden pleegt.
"Ja, tenminste, hij vertelde dat de film daarover ging. Maar dat is natuurlijk niet de reden dat mijn personage Johan naar Indonesië toe ging."
Hij zet er op den duur ook vraagtekens bij. Kun je de rol dan zien als een held? Of toch nog meer als een antiheld?
"Beide, ik denk dat het... Voor mij is deze film wel een poging tot wekken van sympathie voor deze jongens, deze militairen. En daarmee ook voor de veteranen, dat zij daar met de beste intenties naartoe verhuisden. Om iets goeds te doen. En dat ze niets wisten, of niet konden weten, en niet werden geïnformeerd over de precieze situatie daar.
Er zit natuurlijk wel een beetje een heldenrandje aan deze rol, omdat-ie in feite deserteert. Voor zover ik weet is dat niet gebaseerd op wat iemand echt heeft gedaan, en dat is ook niet gek, denk ik. Maar ik denk wel dat het laat zien wat heel veel van die jongens hebben willen doen. Of over hebben nagedacht. Maar het blijft ook een artistiek kunstproject, natuurlijk. De film is absoluut gebaseerd op getuigenverklaringen en waargebeurde verhalen. Maar er zitten ook elementen in die het een film maken."
Wat heb jij de kijkers vooral willen meegeven met het spelen van deze rol?
"Pfoe, ik ben daar tijdens het spelen van de rol niet echt mee bezig geweest. Je bent er gewoon niet mee bezig wat het publiek ervan gaat vinden. Dat is eerder denk ik een vraag voor Jim Taihuttu, voor de makers.
Voor mij als acteur was het gewoon een uitdaging om in de voetsporen te treden van een oorlogsvrijwilliger. En mee te maken hoe dat is, om in die situatie terecht te komen. En ik kan nu alleen maar hopen dat dat achteraf bij het publiek een gesprek teweeg gaat brengen. Dat ze in hun eigen familie misschien gaan vragen, en het gesprek voeren of zij een verbinding hebben met het koloniale verleden in Indonesië op de een of andere manier. Ik denk dat dat het meest gunstige gevolg kan zijn van deze film."
Bekijk de afbeelding
Je hebt zelf vooraf met verschillende veteranen gesproken ter voorbereiding.
"Dat was echt in mijn eigen omgeving. Ik heb bijvoorbeeld gesproken met een oude jeugdvriend van mijn oma die in Indonesië is geweest. Die was daar in militaire dienst. Voor mij was dat het meest interessant, om zo'n soldaat te spreken."
Van Indonesië-veteranen hoor je vaak dat ze er in privékringen niet makkelijk over praten. Voelde jij ook zo'n barrière?
"Ik had niet het idee dat de mensen met wie ik heb gesproken er niks over wilden zeggen. Maar het kan altijd dat ze bepaalde dingen bewust niet vertellen. Omdat het te pijnlijk is, maar dat is puur speculatie. Ik begrijp gewoon heel goed waarom er weinig over gesproken is, en waarom er nog steeds weinig over gesproken wordt. Ik denk ook dat deze film, verteld vanuit het personage van Johan, dat heel erg laat zien. Hij is iemand die iets goed wil doen, maar vervolgens in een situatie komt die heel anders blijkt dan waar hij zich voor heeft aangemeld. Dan voel je je gewoon in je hemd gezet. Dat is niet iets waar je graag over praat, denk ik."
Wat heb je zelf vooral geleerd bij het maken van deze film?
"Ik ben voornamelijk bewuster van hoe goed we het hier hebben. Hoe goed ik het heb. In deze periode opgroeien, op deze plek in Nederland, is gewoon een groot voorrecht. Ook zeker ten opzichte van andere landen op dit moment, niet alleen ten opzichte van die tijd toen. Volgens mij hebben we het gewoon hartstikke goed."
In deel 1 van De Oost-interviews een gesprek met belangrijke bijrolacteurs Denise Aznam en Joenoes Polnaija.
Lees ook onze recensie van De Oost.
De Oost is te zien bij Amazon Prime Video.
De Oost vertelt een verhaal over de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, maar doet dat vooral door de ogen van de Nederlandse vrijwilliger Johan, gespeeld door Lakemeier. Na aankomst op Java voelt hij zich vooral nutteloos als soldaat, omdat er veel minder te doen is dan hij vooraf dacht. En dan ontmoet hij kapitein Raymond 'De Turk' Westerling (Marwan Kenzari). Onder het bevel van deze charismatische, intelligente aanvoerder duurt het niet lang voordat Johan dingen moet doen die hem niet zo bevallen. En hij begint vraagtekens te zetten bij zijn rol als Nederlandse soldaat in een ver land.
"Voor mij als acteur was het een uitdaging om in de voetsporen te treden van een oorlogsvrijwilliger. Waarom meldt iemand zich aan om naar Indonesië te gaan na vijf jaar Duitse bezetting?"
Het is een prachtige hoofdrol voor Martijn Lakemeier, die de hele film moet dragen. "In mijn rol draag ik de hele tijd een geheim bij me", vertelt de jonge ster. "Dramaturgisch gezien is dat gewoon heel interessant, een sterk element in het verhaal." Maar het is natuurlijk ook een heel avontuur om een relatief grote film op te nemen in Indonesië, en dan bovendien over zo'n gevoelig onderwerp.
Wat was jouw reactie toen je De Oost zelf voor het eerst zag?
"Jaaaaaaaaaaa.... trots, vooral! Het is natuurlijk best wel een lang project geweest. In mijn ogen is het een hele goeie, mooie film geworden. Ja, heel blij mee."
Hoe lang ben je hiervoor in Indonesië geweest?
"Tweeënhalve maand. Ik was wel al eerder in Indonesië geweest, maar niet op Java, waar we gedraaid hebben. Maar dit was weer een compleet nieuwe ervaring en met een ander doel natuurlijk. En het was best wel een fysieke uitdaging. Met een heel strak schema, met heel veel lange draaidagen en weinig slaap. Het is best wel een ride geweest, zeg maar."
Bekijk de afbeelding
Met collega-acteur Jonas Smulders had je al vaker op de planken gestaan. Is het extra fijn om zo ergens op locatie te zijn met mensen die je kent?
"Zeker! Jonas en ik zijn gewoon heel goed bevriend. We speelden inderdaad een voorstelling tegelijkertijd met de voorbereidingen voor deze film. Toen we bijvoorbeeld in Utrecht stonden met die theatershow, hadden we overdag militaire exercitietraining. Ook vlogen we met zijn tweeën naar Indonesië. En ik kende Jim (Deddes, red.) al, en Joenoes (Polnaija, red.) ook. Maar er waren ook een heleboel gasten die ik nog niet kende. We hadden gewoon een heel leuke groep gasten met wie we in het peloton zaten. Met diezelfde groep hebben we ook de hele voorbereiding gedaan. Dus die militaire training, maar ook fysieke training in de sportschool deden we echt als groep.'
Hoe lang duurden al die voorbereidingen?
"Een paar maanden. En dat was puur van: dit wordt best wel een heftige uitdaging, om met ontzettend veel legerbepakking de hele dag in een supertropisch klimaat te zitten. En die militairen droegen toen ook geen korte mouwen en korte broeken of zo. Het was lange dagen maken in een klimaat dat wij niet gewend zijn, dus een fysieke uitdaging waar we ons op moesten voorbereiden. Maar dat zorgde wel meteen voor bonding."
Na de perspremière had jij een nagesprek met Humberto Tan. Daar noemde je ook dat je jezelf flink hebt ingelezen over wat er daar allemaal is gebeurd. Hoe gebruik je dat om je rol in te vullen?
"Een groot deel daarvan was een goed idee krijgen van hoe het leven van dag tot dag was voor die militairen daar. En los van de heftigheid waar het DST (Depot Speciale Troepen, red.) in terechtkwam en de acties met kapitein Westerling, bestond het voor een groot deel uit verveling. Heel veel dagen van niets doen en niet weten waar je aan toe bent: wat de situatie daar precies is en tegen wie je aan het vechten bent. Dus er heerste een heel groot gevoel van een soort schoolreisje."
Zeker bij jongens van die leeftijd.
"Ja precies, het was echt zo van (zingend): 'We gaan naar Indonesië!' Heel lullig, maar dat lees je overal gewoon. Dat was de sfeer, totaal niet bewust van wat sommige van die mannen te wachten stond."
Bekijk de afbeelding
En als je dan leest over de historische figuur Raymond Westerling, in De Oost gespeeld door Marwan Kenzari. Hij is toch best een complexe factor in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Wat vind je daar dan van, en hoe bepaalt dat de invulling van je rol?
"Het is, zeker in de voorbereiding, niet mijn rol als acteur om daarover te oordelen. Mijn onderzoek was echt: wat is er gebeurd? Wie heeft welke rol gespeeld? Dus voor mij stond dat in dit project helemaal los van 'wat vínd je van de situatie en de politieke achtergrond?' Als acteur was het meest belangrijke om te kunnen vinden in: waarom meldt iemand zich aan als vrijwilliger om naar Indonesië te gaan na vijf jaar Duitse bezetting? Waar je op een gegeven moment tegenaan loopt is: maak je keuzes als mens, of maak je keuzes als militair? Dat vond ik een heel interessant psychologisch aspect."
"Het was best wel een heftige fysieke uitdaging om met ontzettend veel legerbepakking de hele dag in een supertropisch klimaat te zitten."
Vooraf had regisseur Jim Taihuttu je verteld dat je iemand ging spelen die oorlogsmisdaden pleegt.
"Ja, tenminste, hij vertelde dat de film daarover ging. Maar dat is natuurlijk niet de reden dat mijn personage Johan naar Indonesië toe ging."
Hij zet er op den duur ook vraagtekens bij. Kun je de rol dan zien als een held? Of toch nog meer als een antiheld?
"Beide, ik denk dat het... Voor mij is deze film wel een poging tot wekken van sympathie voor deze jongens, deze militairen. En daarmee ook voor de veteranen, dat zij daar met de beste intenties naartoe verhuisden. Om iets goeds te doen. En dat ze niets wisten, of niet konden weten, en niet werden geïnformeerd over de precieze situatie daar.
Er zit natuurlijk wel een beetje een heldenrandje aan deze rol, omdat-ie in feite deserteert. Voor zover ik weet is dat niet gebaseerd op wat iemand echt heeft gedaan, en dat is ook niet gek, denk ik. Maar ik denk wel dat het laat zien wat heel veel van die jongens hebben willen doen. Of over hebben nagedacht. Maar het blijft ook een artistiek kunstproject, natuurlijk. De film is absoluut gebaseerd op getuigenverklaringen en waargebeurde verhalen. Maar er zitten ook elementen in die het een film maken."
Wat heb jij de kijkers vooral willen meegeven met het spelen van deze rol?
"Pfoe, ik ben daar tijdens het spelen van de rol niet echt mee bezig geweest. Je bent er gewoon niet mee bezig wat het publiek ervan gaat vinden. Dat is eerder denk ik een vraag voor Jim Taihuttu, voor de makers.
Voor mij als acteur was het gewoon een uitdaging om in de voetsporen te treden van een oorlogsvrijwilliger. En mee te maken hoe dat is, om in die situatie terecht te komen. En ik kan nu alleen maar hopen dat dat achteraf bij het publiek een gesprek teweeg gaat brengen. Dat ze in hun eigen familie misschien gaan vragen, en het gesprek voeren of zij een verbinding hebben met het koloniale verleden in Indonesië op de een of andere manier. Ik denk dat dat het meest gunstige gevolg kan zijn van deze film."
Bekijk de afbeelding
Je hebt zelf vooraf met verschillende veteranen gesproken ter voorbereiding.
"Dat was echt in mijn eigen omgeving. Ik heb bijvoorbeeld gesproken met een oude jeugdvriend van mijn oma die in Indonesië is geweest. Die was daar in militaire dienst. Voor mij was dat het meest interessant, om zo'n soldaat te spreken."
Van Indonesië-veteranen hoor je vaak dat ze er in privékringen niet makkelijk over praten. Voelde jij ook zo'n barrière?
"Ik had niet het idee dat de mensen met wie ik heb gesproken er niks over wilden zeggen. Maar het kan altijd dat ze bepaalde dingen bewust niet vertellen. Omdat het te pijnlijk is, maar dat is puur speculatie. Ik begrijp gewoon heel goed waarom er weinig over gesproken is, en waarom er nog steeds weinig over gesproken wordt. Ik denk ook dat deze film, verteld vanuit het personage van Johan, dat heel erg laat zien. Hij is iemand die iets goed wil doen, maar vervolgens in een situatie komt die heel anders blijkt dan waar hij zich voor heeft aangemeld. Dan voel je je gewoon in je hemd gezet. Dat is niet iets waar je graag over praat, denk ik."
Wat heb je zelf vooral geleerd bij het maken van deze film?
"Ik ben voornamelijk bewuster van hoe goed we het hier hebben. Hoe goed ik het heb. In deze periode opgroeien, op deze plek in Nederland, is gewoon een groot voorrecht. Ook zeker ten opzichte van andere landen op dit moment, niet alleen ten opzichte van die tijd toen. Volgens mij hebben we het gewoon hartstikke goed."
In deel 1 van De Oost-interviews een gesprek met belangrijke bijrolacteurs Denise Aznam en Joenoes Polnaija.
Lees ook onze recensie van De Oost.
De Oost is te zien bij Amazon Prime Video.
