Een prille liefde moet de eerste zes maanden eigenlijk vooral mooi en onbevangen zijn. De shit komt daarna wel. Maar de tijden zijn veranderd. Intermenselijke relaties zijn er niet bepaald overzichtelijker op geworden. Dat is zeker het geval in het liefdesdrama Onder het Hart van filmmaakster Nicole van Kilsdonk. De opbloeiende romance van biologe Masha en huisarts Luuk wordt van meet af aan gecompliceerd door - om maar eens een jeukterm te gebruiken - ‘de nodige uitdagingen’. Luuk heeft niet alleen twee dochters die met argusogen de nieuwe vriendin van hun vader gadeslaan, maar Luuks ex heeft ook nog behoorlijk veel in de melk te brokkelen en bemoeit zich flink tegen het nieuwbakken stel aan. Alsof dit nog niet genoeg is, eist het noodlot ook nog eens zijn tol wanneer Luuk ernstig ziek wordt. Van Kilsdonk, eerder verantwoordelijk voor de creatieve jeugdfilm Patatje Oorlog toont op indringende wijze, maar ook met veel humor dat het leven nu eenmaal nooit volgens de (bouquetreeks)boekjes verloopt. Een gesprek met Van Kilsdonk en hoofdrolspeelster Kim van Kooten.

Regisseuse Nicole van Kilsdonk

De openingsscène waarin het stel elkaar ontmoet in de vlindertuin waar Masha werkt, is - met de dode vlinder die saai is aan de buitenkant, maar kleurrijk aan de binnenkant - een opeenstapeling van potentiële filmclichés en metaforen. Van Kilsdonk is blij wanneer haar publiek inziet dat ze hier verder niets mee doet. “Filmkenners zijn zich heel bewust van wat er allemaal gemaakt wordt en hoe het allemaal werkt. Die vlindertuin zat er vanaf het begin af aan in. Het moest een visueel aantrekkelijke locatie zijn waar Masha een bepaalde passie voor heeft. Ik vind het bijna ouderwets Eisenstein als je dit soort symboliek letterlijk zou gebruiken. Maar de breekbaarheid van vlinders werkt onbewust wel door. Dit is echt een acteursfilm met veel scènes binnenskamers en dan heeft deze plek wel extra waarde omdat hij op film zo goed werkt.” Het scenario rept verder ook niet over de symboliek van vlinders en de insecten dienen enkel als het werk van Masha. Wel zorgt het volgens Van Kilsdonk voor een extra laag, maar daar heeft ze niet zo veel moeite mee.

Volgens de filmmaakster wordt alles vanuit het gezichtspunt van Masha belicht. De dramatische wendingen worden enkel gebruikt om zaken op het dramatische vlak op de spits te drijven en de situatie echt schrijnend te maken. “Als het enkel een keelontsteking was, dan kon Masha wel wachten tot Luuk weer beschikbaar was. We wilden de dramatische setting van het verhaal zo extreem mogelijk maken, maar het gaat allemaal wel om haar. Het is een overrompelende liefde waarbij ze in een situatie terecht komt waarvan ze niet zonder meer kan zeggen dat ze het niet wil. Ik vind het heel fijn dat alle personages prettige mensen zijn die proberen beleefd te zijn naar elkaar. Luuk biedt Masha nog wel een ontsnappingsroute, maar dat is een beslissing die je in een staat van verliefdheid helemaal niet rationeel kunt nemen. Ze komt in een moeilijke situatie terecht voordat ze er eigenlijk erg in heeft. Ik merk dat iedereen wel een element in het verhaal heeft dat herkenbaar is. Er zijn mensen die deze situatie echt hebben meegemaakt. Ben je dan als partner verplicht om iemand trouw te zijn en is dat dan na één maand of na één jaar? Er zijn helemaal geen wetten voor wat je aan iemand in de hedendaagse maatschappij wel of niet verplicht bent. Vroeger was het simpelweg tot de dood ons scheidt, maar dat is nu veel ingewikkelder vooral als er kinderen in het spel zijn. Dat maakt je niet per se een slecht mens.”

Voor Van Kilsdonk ligt het zwaartepunt ook niet bij Luuks ziekte. “Het plot is niet waar het om gaat. Het gaat over de mensen en ook om de grappige momenten.” In de scènes waarin Luuk ziek is, is flink geknipt. De filmmaakster legt uit dat ze bij een eerste versie toch te veel accent vond liggen op het ziekteproces en dan vooral ook de technische kant ervan. Bovendien gaat het erom hoe Masha het allemaal ervaart en niet om welke stappen er allemaal genomen moeten worden bij de ziekte. Een overeenkomst met haar eerdere dramafilm Richting West ziet Van Kilsdonk niet zo gauw. Masha is een veel opgeruimder persoon en veel daadkrachtiger dan Susan Vissers personage. “In beide films zie je stevige vrouwen die de emotie niet schuwen. In Richting West zat veel meer improvisatie, maar Onder het Hart is veel preciezer geschreven. Ik ben natuurlijk van beide de regisseur dus er zitten vast raakvlakken in met wat ik grappig of pathetisch vind. Ik probeer altijd lichtvoetigheid en zwaarte met elkaar in balans te houden en wil mensen niets door hun strot duwen.” De pen van scenarist Peer Wittenbols zorgt daar ook wel voor. Zijn kracht is volgens van Kilsdonk de originele manier waarop personages elkaar ontmoeten en geïntroduceerd worden. De ontmoeting tussen Luuk en Masha vindt ze bijvoorbeeld heel oorspronkelijk al weet je wel dat deze man en vrouw iets met elkaar moeten gaan krijgen. Van Kilsdonk heeft Wittenbols gevraagd voor het scenario vanwege zijn toon van dialogen en er zijn heel wat overlegmomenten aan voorafgegaan tussen regisseur en scenarist.


Hoofdrolspeelster Kim van Kooten

Ten tijde van de Ronald Giphart-verfilming Phileine zegt Sorry was Kim van Kooten zevenentwintig en dan is er volgens de actrice en scenariste - als je geluk hebt - nog niet zo gek veel met je leven gebeurd. Helaas kan ze dertien jaar later steeds makkelijker bij grote emoties als verdriet en angst. “Maar dat is ook fijn als acteur,” stelt Van Kooten. “Ik hoef niet meer zo diep te zoeken om me de angst voor te stellen om iemand te verliezen.” Niet alleen Phileine was iemand die ver van Van Kooten afstaat, dat geldt ook zeker voor Masha in Onder het Hart. “Ze heeft een hele andere persoonlijkheid, maar voor het verdriet dat ze voelt hoefde ik niet heel diep te graven.” Dat is fijn, maar ook wel jammer, geeft de nu veertiger lachend toe. Van Kooten vindt de twee geliefden vooral heel dapper. Zelf is ze al dertien jaar onder de pannen en heel gelukkig (met acteur Jacob Derwig, red.). “Dat is wel gegroeid. Maar als je op latere leeftijd zoals Masha de liefde van je leven vindt dan wordt het steeds enger om je aan iemand over te geven. Je bent al lang alleen en bent gewend de dingen op jouw manier te doen en dat moet je dan opeens gaan aanpassen. Het wordt zoals bij Masha steeds moeilijker om je hart aan iemand te geven. Zij zit in een hele breekbare leeftijdscategorie om nog verliefd te worden.” Van Kooten was ontroerd over de wijze waarop haar personage zich durft over te geven aan een nieuwe liefde. “Maar de klap dat hij ziek blijkt te zijn is ook gruwelijk dan. Ze had ook de kat uit de boom kunnen kijken, maar zo is zij niet. Ik vind het ook heel leuk dat ze verbaal heel erg aan elkaar gewaagd zijn.”

Van Kooten heeft zelf ook te veel ziekenhuizen van binnen gezien. Enkele jaren geleden, uitgerekend tijdens een zwangerschap, werd ze ernstig ziek en moest ze onder het mes. Aan die periode heeft ze voor deze film niet bewust gedacht, al zou het zeker meegespeeld hebben. “Het is een deel van mij dus dat neem je mee als je bijvoorbeeld angst moet spelen.” Ze had wel een moment toen ze in ziekenhuis moesten draaien dat ze dacht: “Shit daar lag ik ook.” Wel heeft ze erover gesproken met tegenspeler Koen de Graeve. “Ik heb er in de media best wel veel over verteld. Op een gegeven moment ging dat verhaal een eigen leven leiden en dacht dat ik het dan maar beter goed kon vertellen hoe het echt zat. Mensen gingen roepen dat ik darmkanker had of zo. Toen ik colitis ulcerosa kreeg, wist ik er niets van. Het leek me fijn voor mensen die het ook hebben om erover te lezen. Ik was verschrikkelijk in paniek. Ik kan er nu gelukkig over praten zonder in snikken uit te barsten.” Toch ziet Van Kooten niet dat haar eigen situatie zozeer raakt aan deze film. Het heeft alleen gezorgd dat ze makkelijker bij haar eigen verdriet kan komen. “Maar dat komt ook omdat ik nu moeder ben. Ik ben gewoon ouder en heb meer meegemaakt. Als je eenmaal moeder wordt, ontstaat er een soort basisangst dat er iets met je kind gebeurt. Ik zie dat vaak bij actrices die moeder worden en zo een nieuwe laag aanboren.” Raad ze het moederschap aan voor actrices? “Ja, lekker baren!,” schaterlacht van Kooten. Al deze ervaringen hebben wel tot een hernieuwd vertrouwen als actrice geleid.

Onder het Hart laat net als tijdens van Kootens ziekteperiode waarin ze zwanger was een combinatie van geluk en tegenslag zien. “Zo is het hele leven. Je mag blij zij als er dagen zijn waarop je gemiddeld gelukkig bent. Ik weet niet of dat nu heel zwartgallig is, los van het feit dat de hele wereld in de fik staat en gek geworden is. Het is contant een balans zoeken tussen geluk en op de achtergrond naderend onheil. Ik heb zelf wel gemerkt dat je meer aankunt dan je denkt.” Masha heeft momenten waarop ze kan ontsnappen uit de situatie maar ze doet het niet. “Ze wordt geen martelares. Ze maakt ook fouten en maakt ruzie met die ex op een gênant moment. In deze film is geen enkel personage goed of slecht. Iedereen zoekt naar de beste manier om met de situatie om te gaan. In Hollywood was Lies Visschedijk (die de ex speelt, red.) een enorme bitch geweest.” Als scenariste was Van Kooten heel blij met het werk van Peer Wittenbols, de scenarist die vooral bekend is van zijn schrijfwerk voor toneel. “Ik heb als actrice altijd de neiging om dingen aan een scenario te veranderen, dat doe ik dan ook vaak, maar hier had ik dat niet. Als ik scenario’s schrijf is mijn eerste prioriteit dat je als acteur je moet verheugen om een zin uit te spreken.” Ze snapt het dan ook nog steeds niet waarom in Nederlandse films zo vaak woorden worden gezegd die niemand gebruikt. “Mensen maken in het echt zinnen ook nooit af. Dat vind ik zo mooi aan het werk van de gebroeders Coen, die doen dat ook. Hun scenario’s vraag ik altijd op.”

Lees ook de recensie van Onder het Hart.