Na de relatief kleine films Wil en De Patrick, maakt Tim Mielants nu internationaal naam met Small Things Like These, naar het gelijknamige boek van Claire Keegan. De productie werd met veel enthousiasme ontvangen op het filmfestival in Berlijn en is nu in zalen over de hele wereld te zien. Voor Mielants was de film een heel persoonlijk project, omdat juist in zo'n klein verhaal grote dingen op het spel staan.

Cillian Murphy speelt een van zijn mooiste rollen tot nu toe. Zijn personage Bill Furlong verloor op jonge leeftijd zijn moeder, maar heeft dat verdriet altijd verzwegen. Ook zwijgt hij, net als alle andere bewoners van het dorp waarin hij woont, over de misstanden die plaatsvinden in het lokale klooster. Als hij het oude verdriet steeds meer toelaat, merkt hij dat hij over dat onrecht niet langer kan en wil zwijgen. Maar hoe verzet je je tegen een instituut dat zo bepalend is voor je leven? De katholieke kerk bepaalde nog tot diep in de jaren tachtig het leven in vele Ierse dorpjes. Ertegenin gaan, kon grote consequenties hebben. Small Things Like These gaat om het gewicht van zwijgen en over die ene persoon die dat niet langer wil.

Interview

We zitten in een hippe hotellobby in Amsterdam. Als ik vraag of ik het interview mag opnemen, begint Tim Mielants spontaan over AI: "Je zou kunnen proberen om ChatGPT de opname te laten uitschrijven en te vragen of hij het in jouw stijl kan uitwerken tot een artikel. Dan heb jij een extra vrije dag, haha." Ik grap dat ik het schrijven te leuk vind, maar dat ik vroeger best AI had willen hebben om mijn wiskundehuiswerk te maken. "Ik vind het een goede assistent, maar ik zou er nooit op vertrouwen", vervolgt Tim als ik hem vraag naar zijn eigen gebruik van AI. Bij Small Things Like These is er geen sprake geweest van artificiële hulpmiddelen. "Ik denk dat dat een averechts effect zou hebben. Het hele proces van deze film is gericht op persoonlijke ervaringen, op persoonlijke pijn. Het heeft een heel eerlijke voedingsbodem. Dat zie ik AI nog niet doen."

Dat de film persoonlijk is voor Mielants, maar ook voor veel andere betrokkenen, is niet alleen tijdens het kijken voelbaar. Ook in ons gesprek sijpelt in ieder antwoord door dat Small Things Like These meer is dan een verhaal over andermans verlies en verzet. Er staat met deze film iets groters op het spel. Voor Mielants en zijn team, maar ook voor de kijker.

Klopt het dat Cillian Murphy met het idee voor deze film naar jou toe is gekomen?

"Nee, zo is het niet helemaal gegaan. Ik heb Peaky Blinders gedaan en tijdens die periode heeft Cillian mijn film De Patrick gezien. Toen heeft hij gezegd: 'laten we samen een film doen' en zijn we materiaal gaan zoeken. Uiteindelijk kwam zijn vrouw met het boek aanzwaaien. Dus eigenlijk is zij degene die bedankt moet worden. Zij heeft het allemaal laten ontstaan.

Toen las ik het boek en besefte dat de schrijver iets geniaals doet. Ze neemt een Iers probleem, het onrecht dat vrouwen daar is aangedaan, en vertelt het vanuit het perspectief van de geprivilegieerde man. Vervolgens maakt ze daar een collectief probleem van. Juist door voor het mannelijk oogpunt te kiezen. Dat vind ik heel bijzonder.

In dit boek en in Cillian vond ik een gemeenschappelijk thema, waar ik nog niet over was uitverteld. Net als mijn eerdere film Wil gaat dit verhaal over de kracht van zwijgen en de verantwoordelijkheid daarvan.

Waarom vind jij zwijgen in relatie tot die schuldvraag zo'n belangrijk thema?

"Ik denk dat we nu nog niet in een zwijgcultuur zitten, maar ik ben bang dat dat niet lang meer gaat duren. Ik ben daar erg angstig over. De film gaat misschien over de katholieke kerk, maar ik denk dat dit verhaal iets veel universeler vertelt. Ik denk dat er een soort wetmatigheid intreedt, wanneer een instituut absolute macht krijgt en je geen vragen mag stellen. Dan treft duizenden - nee, miljoenen - onrecht. Ik vrees dat die tijden terugkomen, dat we weer in een zwijgcultuur terecht gaan komen.

Wat is het instituut waar je bang voor bent in deze tijd?

"Autocratie. Als ik Trump nu hoor praten over de 'enemy within', hem hoor zeggen dat de vrije media, de mainstream media, aangevallen moeten worden en dat dat vijand nummer één is, dan schrik ik. Want ik hoor de retoriek van de jaren dertig.

Ze zeggen altijd, geschiedenis gaat in cycli. Onze grootouders hebben ons over de verhalen kunnen vertellen en ik probeer ze aan mijn kinderen te vertellen. Maar het is zoals in een kringgesprek wanneer je een woord moet doorgeven aan de volgende. Uiteindelijk komt er iets anders uit en dan wordt het vergeten."

Denk je dat film als medium daar een rol in kan spelen?

"Nee, ik denk niet dat het een oplossing is. Ik denk dat het wel, hopelijk, kan zorgen voor dialoog. Ik hoop dat als mensen deze film gezien hebben, het aanzet om er met elkaar over te praten en hopelijk komt daar iets uit."

Je vertelde dat jij en Cillian eigenlijk sinds Peaky Blinders al graag samen iets wilden maken. Wat is die klik tussen jullie?

"Ik denk dat we elkaar uitdagen. In Peaky Blinders werkte ik aan het derde seizoen en dan verandert het personage [Cillian Murphy speelt Thomas Shelby, red.] een beetje. Zijn vrouw wordt vermoord en zijn kind wordt gekidnapt. Hij kon het niet meer 'deadpan' spelen, zoals de vorige twee seizoenen. Dus er moest iets gebeuren. Toen heb ik hem misschien wel geduwd of dingen laten doen, waarvan hij zelf niet wist dat hij het kon. Dat creëert een vertrouwensband."

Niet alleen Cillian, maar ook andere leden van de cast omschrijven jou in interviews als acteurs- of personageregisseur. Herken jij jezelf daarin?

"Ik steek daar veel tijd in. Heel veel tijd. Omdat ik dat essentieel vind in het film maken. Ik vind dat ook een van de leukste dingen."

Wat maakt dat zo leuk?

"Ik denk graag na over mensen. Of ik denk na over ervaringen of observaties die ik zelf heb gemaakt in mijn leven. Soms is het therapie. Ik ga nooit naar een therapeut. Mijn vrienden zeggen: 'Dat moet je doen, joh.' Maar ik doe dat met de acteurs. Zij weten alles. Zij weten bijna zoveel als mijn vrouw. Alles wat ik in het leven meemaak, gebruik ik om te regisseren."

Dus uiteindelijk is alles wat je maakt ook echt heel persoonlijk?

"Ja. "

Waar zien we dat persoonlijke terug in Small Things Like These?

"Ik heb een grote affiniteit met rouw. Ik heb een gelijkaardig trauma meegemaakt waar ik liever niet over praat, maar wat ik wel graag dieper wou onderzoeken. Het gaat om de structuur van rouw, van die pijn. Ik vond een persoonlijke invalshoek en toen dacht ik: 'oké, ik denk dat ik wel klaar ben om die film te maken.'"

Wat is het dan precies in die rouw dat jou zo raakte in dit verhaal?

"Het vertraagde proces van de rouw. Dat de rouw zo binnensluipt, twintig of dertig jaar na dato. Ik vind dat mooi. Mannen van veertig in Ierland konden niet over gevoelens praten. Je deed dat niet als man. En dan ben je een kind dat zijn moeder verliest en heb je een stiefmoeder die zegt: 'het heeft nu een week geduurd. Je moet terug naar school.' Vanaf dat moment kun je daar dus niet meer over praten. Je bouwt een soort emotionele betonnen muur voor jezelf, maar je voelt die kolkende emotie de hele tijd borrelen en in druk toenemen. Die kan elk moment gaan uitbarsten. Dat is fantastisch om als regisseur en als acteur mee te werken."

Hoe maak je dat gevoel vervolgens zichtbaar voor je publiek in de film?

"Ik geloof dat de camera gedachten kan lezen. Je ziet alleen het topje van de ijsberg en dan is het voor mij een kwestie van vormgeven wat onder het wateroppervlak zit. En dat heel precies te definiëren. En omdat ik zelf al eens bij die rouw ben geweest, kon ik ook heel specifiek met beelden en gedachtesprongen werken bij het vormgeven van dat rouwproces. De stiltes zijn daarin veel belangrijker dan de woorden. Ik wilde heel specifiek maken wat je niet ziet en niet hoort, maar er wel is. Dat is heel veel werk."


Het resultaat is een heel verstilde film. Er zit ook nauwelijks muziek in.

"Ja, het was zelfs het idee om helemaal geen muziek te gebruiken, maar daarin zijn we niet geslaagd. We wilden vooral geen interpretatie geven en alle ruimte geven aan de kijker. Het is het soort film waarbij je terugkrijgt wat je erin stopt. Als je niks geeft, krijg je niks terug. Als je heel veel geeft, krijg je ook heel veel terug. Het geeft ruimte om te interpreteren. Als je muziek gebruikt, geef je vaak onmiddellijk een interpretatie en dan is die ruimte er minder."

Ondanks de universele thema's is Small Things Like These een hele Ierse film. Hij speelt zich daar af, de schrijver komt ervandaan, de cast en crew zijn Iers. Voelde je je geen buitenstaander als Belg in die omgeving?

"Ik denk dat het antwoord tweeledig is. Aan de ene kant is het antwoord: ja, het is vreemd. Ik heb ook geprobeerd om daar niet over te liegen of te doen alsof. Ik heb gewoon tegen de jongens gezegd: 'dit is jullie geschiedenis, niet die van mij. Help mij. Laat ons samen praten. Ik denk wel dat ik één ding begrijp en dat is de motor van het verhaal: het verdriet van het personage, de essentie in die rouw. Dat snap ik. Maar help mij met de rest.'

Het andere deel van het antwoord is: ik kom uit Vlaanderen, ook rooms-katholiek. Er zijn echt niet zoveel verschillen met wat er gebeurd is. De details zijn anders, maar wat de kerk heeft gedaan met mensen, het misbruik en dat zwijgen goud is, dat begreep ik wel.

Er is wel een groot tijdsverschil. Dit verhaal heeft zich in Vlaanderen niet in de jaren tachtig afgespeeld, eerder in de jaren dertig of veertig denk ik. Het heeft daar ongelooflijk lang geduurd. Ik denk ook dat Ierland veel conservatiever was."

Had je meteen een beeld van hoe die conservatieve wereld eruit moest zien?

"Het boek inspireerde mij heel erg tot een idee van de camera als stille observator. De camera staat ook altijd op dezelfde plek. Ik begon eigenlijk een bijna religieuze interpretatie te geven aan die camera. Het is een soort oog van God, altijd onzichtbaar, altijd op diezelfde plaats. Een soort spirituele camera. Ik heb zo geprobeerd een bijna religieuze context aan de beeldvoering te geven."

En bij het vormgeven aan de personages?

"Claire Keegan slaagt er in haar boek perfect in om een soort man te creëren die we niet vaak zien in films. In haar vertelling staat een niet-toxische machoman met gevoelens centraal. Dat zien we veel te weinig. Dikwijls denk ik dat dat de echte helden zijn. De mensen die niet zeuren, niet zagen, maar gewoon doen.

Bill Furlong doet me denken aan iemand die ik vroeger was. Iemand die nog niet echt zeker was over de wereld. Toen ik nog niet echt wist wat ik kon doen in de wereld. Toen ik zelf ook met die pijn leefde en stiller en onzekerder was.

Dat zijn personages waar ik van hou. Ik kijk graag naar mensen die niet om kunnen gaan met hun emoties. Die dingen geen plaats kunnen geven. Daar kijk ik heel graag naar, daar ben ik graag bij. Er is niets zo vervelend als mensen die het leven door hebben en super zeker zijn."

Ben je tevreden?

[Zelfverzekerd:] "Ja!"
[En dan iets voorzichter:] "Ik heb altijd gedacht: 'ik spring hier gewoon in en ik zie wel waar we uitkomen.' Maar ja, ik ben best wel tevreden."

Lees ook onze recensie van Small Things Like These.