De Britse filmmaakster Clio Barnard levert met het aangrijpende The Selfish Giant haar tweede filmproject, maar haar eerste echte fictiewerk af. Het drama gaat over de vriendschap tussen de pubers Arbor en Swifty, die nadat ze van school getrapt zijn metaal beginnen in te zamelen voor de louche schroothandelaar Kitten. Barnard baseerde een deel van het verhaal en de titel op een kort sprookje van Oscar Wilde waarin een egoïstische reus probeert om spelende kinderen uit zijn prachtige tuin weg te houden. The Selfish Giant kon net als Barnards debuut, de experimentele documentaire The Arbor over de veel te vroeg gestorven toneelschrijfster Andrea Dunbar, rekenen op veel lof van critici. Barnard was op bezoek bij het Internationaal Film Festival Rotterdam en FilmTotaal sprak met haar.

Zelfs na je film twee keer gezien te hebben ging het me niet in de koude kleren zitten. Er zit niet bijster veel hoop in.
“Het is wel interessant dat mensen op verschillende manieren op de film reageren. Ik begrijp dat je dit als een compliment bedoelt en niet als kritiek. Sommigen zien er juist wel hoop in en anderen weer helemaal niet. Ik ervoer dat zelf ook. Als je heel hard aan iets werkt wordt het heel lastig om dat nog te zien. Bij het monteren keek ik naar wat ik had geschoten en werd ik er weer door geraakt. En dan dacht ik de ene keer dat er wel degelijk hoop voor Arbor was en daarna dacht ik weer dat hij alleen maar dat paard over had. Toen ik het verhaal opzette, hoopte ik dat het solide genoeg zou zijn om het einde open te laten.”

In het sprookje van Oscar Wilde, waar de titel naar refereert, gloort wel hoop aan het einde. Haast een christelijke vorm van hoop.
“Ik ben niet gelovig en heb zelfs een beetje een afkeer van geloof. Het einde van Wildes verhaal verwijst naar liefde in de seculiere zin. Mijn film is toch vooral een verhaal over broederlijke liefde. En elk liefdesverhaal is in wezen ook een verhaal over rouw. We kunnen liefde namelijk verliezen. Mijn film gaat over de vraag wat er gebeurt als je deze vorm van liefde verliest. Ik klink vast veel te sentimenteel, maar om liefde toe te kunnen laten moet je je kwetsbaar kunnen opstellen. De risico’s zijn enorm en je kunt gewond raken. Maar het is wel een risico dat het waard is om te nemen. In de kern gaat The Selfish Giant dus over liefde en verlies.”

Je eerste film, de experimentele documentaire The Arbor ging over een toneelschrijfster uit Bradford. Je komt zelf ook uit die regio tussen Manchester en Leeds en The Selfish Giant speelt zich daar ook af. Kun je dit milieu schetsen?
“Het ligt eraan over welk deel van Bardford je het hebt. Maar mijn films spelen zich af in dat deel van Bradford dat ooit een welvarende textielindustrie kende. In de jaren tachtig stortte dit compleet ineen. Overal in de stad zijn gebieden van armoe. Veel meer dan in andere postindustriële steden in het noorden van Engeland.”

Toch denk je ook sterk aan de crisis waar we nu nog in zitten.
“Dat is alleen maar mooi mee genomen.”

Arbor is gebaseerd op een jongen die je leerde kennen toen je aan The Arbor werkte. Hoe kwam je met hem in contact?
“Ik leerde Matty kennen in een zomerworkshop van zijn school. Het is een enorm charismatische jongen. Toen hij binnenkwam viel de ruimte even stil. Hij was heel onvoorspelbaar. Je wist niet hoe lang hij zou blijven of wat hij zou gaan doen. Hij ging dus ook vrij vroeg weer weg. Het bleek dat hij in de straat woonde waarop ik me in mijn twee films focus.”

Ik schat zo in dat je uit een compleet andere sociale klasse komt. Hoe aanschouwde je de situatie van jongens als Matty en Arbor?
“Ik kende deze wereld echt helemaal niet. Maar toen ik The Arbor maakte kwam ik met deze jongeren in aanraking. Het contact, ook met hun ouders, verschafte me heel nieuwe inzichten over de worstelingen waarmee deze gezinnen te maken hebben. Veel van deze jongens hebben een slechte middelbareschoolopleiding. Ze worden geschorst of maken het niet eens mee.”

Hoe voorkom je dat je emotioneel betrokken raakt bij deze jongens? Met The Selfish Giant houd je je namelijk verre van vals sentiment.
“Bij The Arbor raakte ik wel emotioneel betrokken omdat het over een specifieke familie ging die een enorme tragedie doormaakte. Omdat The Selfish Giant fictie is, ontstond een heel andere situatie. Het verhaal van Arbor lijkt misschien heel erg op dat van Matty, maar er zijn ook veel verschillen. Matty was inderdaad een jongen die metaal zocht voor zijn oom, maar de hele ervaring was ondanks de trieste toon van de film veel meer uitgelaten. Al met al was het juist een heel positieve ervaring.”

Wat vond Matty eigenlijk van de film?
“Hij heeft zelfs al een idee voor een vervolg. Ik kon hem niet de hoofdrol laten vertolken. Hij is nu eenentwintig en wilde echt het verhaal vertellen van een jongen als Matty van een jaar of veertien. Matty wilde dat ik een goede acteur castte. Hij heeft Conner (Chapman, die de rol van Afbor vertolkt, red.) ook ontmoet en hem gecoacht. Matty is dus wel nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de film in een klein rolletje en als technisch adviseur.”

Je ontmoette Conner op de eerste castingdag. Wat trok je zo in hem aan?
“Ik kan daar heel moeilijk mijn vinger op leggen, maar het was vooral zijn stem. Toen ik hem een tweede keer zag werd ik geraakt door de manier waarop Conner verhalen vertelde over zijn eigen leven. Toen we de camera aanzetten veranderde dit ook niet. Hij is heel natuurlijk, maar juist ook een beetje verlegen. Hij heeft het vermogen om compleet te geloven in de fictieve kant van het verhaal. Hij is heel subtiel in zijn spel. Op de set had ik heel vaak het idee dat ik niet echt van Conner kreeg wat ik van hem verwachtte. Maar dan keek ik in de montagekamer naar de ruwe opnames en ontdekte ik weer nieuwe lagen in zijn spel. Er schuilde een enorme complexiteit en onvoorspelbaarheid in.”

De positie van volwassenen is heel interessant. Ze zijn compleet machteloos, het kan ze weinig schelen of ze zijn juist uit op hun eigen gewin.
“Toen ik het scenario schreef werd ik verrast door de rol van Arbors moeder. Zij is van ongekend belang voor het verhaal, ook al komt ze maar heel weinig in beeld. Ze doet net als de moeder van Swifty haar uiterste best om haar zoon te helpen en te behoeden voor problemen. Kitten is de katalysator van al het drama. Hij wil deze jongens uitbuiten. Hij ziet zichzelf terug in Arbor en daarom mag hij de jongen niet. Swifty mag hij juist wel.”

Kitten doet wel denken aan Fagin in Oliver Twist.
“Ik zie deze parallel wel, maar Kitten heeft niet echt een aardige kant die Fagin nog wel een beetje had. Ik was me ervan bewust dat de aanblik van kinderen met een paard en wagen die worden uitgebuit een Dickensiaanse associatie oproept. Ik ontmoette ook de schroothandelaar voor wie Matty werkte die nogal onbetrouwbaar was en erg leek op Kitten.”

Je komt uit de kunstwereld en uit je debuut is dat nog wel op te maken. The Selfish Giant is juist hyperrealistisch. Wat is volgens jou de positie van sociaal realisme als (film)stroming?
“Ik wilde een hedendaagse versie van een sprookje maken. Ik was me ervan bewust dat ik werkte in een traditie van realistische fabels. Ik heb met mijn eigen kinderen veel films gekeken zoals Le Gamin au Vélo van de Dardennes, maar ook Kes van Ken Loach en Ladri di Biciclette. Dit is een heel specifieke Europese traditie, maar ik denk dat zulke films over de hele wereld bestaan. Ze gebruiken de taal van het realisme, maar het zijn in feite fabels met veel symboliek.”

Zou je je kunnen voorstellen dat je een fantasiewereld induikt voor een volgend project?
“Dat is een goede vraag. Ik wil zeker niet alleen in de hoek van sociaalrealisme zitten. Ik vind het spanningsveld tussen wat de realiteit is en hoe je deze verbeeldt fascinerend. Dit gaat ook op voor The Selfish Giant, maar ik wilde bovenal een simpel verhaal vertellen. Ik had een documentaire over Matty kunnen maken, maar juist het veranderen van het ware verhaal sprak me enorm aan. Ik ben veel te veel geïnteresseerd in het verbeelden van de werkelijkheid om een pure fantasiefilm te maken. Maar ik wil me echt niet alleen beperken tot het maken van realistische films.”

Lees ook de recensie van The Selfish Giant.