Dat de rooms-katholieke kerk bepaald geen schone handen heeft is inmiddels algemeen bekend. Je moet wel erg naïef zijn om de vele schandalen en rechtszaken die het Vaticaan omgeven, weg te wuiven. Er is ontzettend veel aandacht voor kindermisbruik en de beerput lijkt nog maar op een kiertje open te staan. Veel minder bekend, maar net zo weerzinwekkend was de positie van jonge, ongehuwde zwangere vrouwen in het katholieke Ierland tot ver in de twintigste eeuw. Het was het onderwerp in onder andere The Magdalene Sisters uit 2002. Zwangerschap was voor deze aanstaande moeders een grote zonde. Ze werden in kloosters gestopt, waar ze aan de zware arbeid werden gezet. Ze mochten hun babys slechts sporadisch zien en meestal liep het uit op adoptie door veelal kinderloze Amerikaanse gezinnen. Alle sporen werden uitgewist en de moeders zagen hun kroost nooit meer terug.
De heilige Philomena was een jonge maagd die een bestaan als martelares had en als zodanig ook de boeken en de herinnering in is gegaan. Philomena Lee was allesbehalve maagd, want ze bracht een halve eeuw geleden een zoon ter wereld en onderging het lot van vele Ierse vrouwen die door de katholieke kerk geestelijk werden mishandeld. Wat ze met haar heilige naamgenoot gemeen heeft, is het leven van een martelares. Philomena heeft het afstaan van haar zoon nooit een plek kunnen geven en eigenlijk heeft ze er ook nooit met iemand over kunnen praten. Haar geschiedenis is één grote kwelling. De aan lager wal geraakte journalist Martin Sixsmith heeft het na zijn baan als regeringsadviseur niet zo op de human-interestverhalen. Hij kan het zich echter niet permitteren om kieskeurig te zijn en besluit om Philomena aan een interview te onderwerpen. Hij treft een gebroken, enigszins simpele vrouw aan met een eigen willetje. Na een bezoek aan het klooster waar Philomena vijftig jaar geleden verbleef besluit Martin zich helemaal in haar verhaal vast te bijten.
Uitgerekend grapjas Steve Coogan, alias Alan Partrigde, besloot het levensverhaal van Philomena Lee samen met Jeff Pope te bewerken voor het witte doek en zelf de mannelijke hoofdrol in te vullen. Coogan baseerde zich op het boek van de echte Sixsmith en liet de regie over aan Stephen Frears. Het resultaat is een ongewone en op papier uiterst riskante combinatie van drama en humor. Het is een buitengewoon knappe en gedurfde prestatie dat Coogan deze twee disciplines heeft weten te verenigen. Bij aanvang lijkt het nog een loodzware zit te worden, want de omstandigheden waaronder Philomena en haar lotgenoten het moesten zien te rooien gaan je niet in de koude kleren zitten. Ondanks het grote trauma dat de vrouw heeft opgelopen, heeft Philomena een zachtaardige en optimistische natuur. Ze is tevreden met weinig en elk sprankje hoop of informatie over haar zoon grijpt ze met beide handen aan. Zelfs het gedrag van de nonnen die alles bij elkaar liegen, weet ze nog goed te praten. Naarmate Philomena de richting van zowel een roadmovie als een detective opgaat, wordt de toon lichtvoetiger zonder dat Coogan en Frears hun onderwerp uit het oog verliezen of de ernst ervan onderschatten.
De combinatie tussen een ijverige journalist die een goed verhaal moet zien te brengen en een oude vrouw die op zoek is naar de waarheid werkt uitermate goed. Coogan zet een weergaloze vertolking neer, maar het is met name Dame Judi Dench die hier onmiddellijke sympathie en diepe bewondering opwekt. Ze speelt een vrouw die zo ongelooflijk innemend is dat je gelijk van haar houdt, nog afgezien van wat ze allemaal heeft meegemaakt. Bovendien is ze met haar opvattingen ook nog eens opvallend bij de tijd en vrijdenkend. Met haar voorkomen in veel te luxe hotels en met haar wijze levenslessen zorgt ze voor komische situaties en verlichting, maar houdt ze zowel haar biograaf als het publiek continu een spiegel voor. Zo moet je volgens Philomena nooit neerkijken op mensen, want wellicht komt er een tijd dat je in slechtere tijden naar ze op moet kijken. Philomena werkt op elk denkbaar vlak ontzettend goed. Dikke kans dat Dench haar vijfde Oscarnominatie voor beste vrouwelijke hoofdrol binnenharkt. Die mag ze nu eindelijk wel eens winnen, al heeft ze al zo'n beeldje voor haar bijrol in Shakespeare in Love op haar schoorsteenmantel staan.
