Heeft de ene mens meer rechten dan de ander en staat hij hierdoor boven de wet? Rechtvaardigt deze gedachte vervolgens het plegen van een misdaad? En als de misdaad eenmaal gepleegd is, kan deze dan worden rechtgetrokken door er goede acties tegenover te stellen? Dit zijn de centrale vragen van één van de vier grote romans van één van de drie grote klassieke Russische schrijvers. Misdaad en Straf van Fjodor Dostojevski verscheen in 1866. Sindsdien zijn talloze toneelbewerkingen en verfilmingen van het werk verschenen. Centraal staat een armoedige student die een moord pleegt op een pandjesbazin. Maar de misdaad heeft onbedoelde bijwerkingen en de student probeert met zichzelf en zijn acties in het reine te komen. Hij pleegt de moord vanuit de gedacht dat hij meer is dan een ander, maar krijgt wroeging en wil zijn daden gladstrijken.
Het Kazachse Stoedjent is een hedendaagse bewerking van het boek van Dostojevski. De contouren zijn gemakkelijk te herkennen. De film opent met een uit de hand gelopen ongeluk op een filmset waarbij thee op een actrice gemorst wordt. Ze heeft het aangelegd met een rijke bankier die haar in staat stelt zich te wreken op de aanstichter van het onvoorstelbare leed dat haar is aangedaan. Filmmaker Darezhan Omirbayev wil er de gedachte van de Übermensch die Dostojevski poneerde mee aantonen. En dat die zich in veel hoedanigheden kan manifesteren en nog steeds maatschappelijk relevante thematiek vertegenwoordigt. In de moderne werkelijkheid, zelfs die van Kazachstan, is het de rijkaard die de lakens uitdeelt. Vervolgens neemt de maker ons mee naar het armzalige leven van een naamloze filosofiestudent die een bijbaantje op de set heeft en maar met moeite de touwtjes aan elkaar kan knopen. Het bronmateriaal wordt duidelijker herkenbaar als hij in een café een oude dichter ontmoet. Hij wordt uiteindelijk het doel waarmee de student zijn misdaad van de laffe moord op een winkelier en de enige getuige wil vergoelijken.
Tijdens één van de colleges die de student volgt maakt zijn professor haar visie op het sociaal darwinisme duidelijk. Ook in de economie en de harde hedendaagse samenleving geldt het recht van de sterkste. Zeventig jaar communisme heeft uiteindelijk geen bal opgeleverd. Bezit en de macht die hier uit ontspruit zijn fundamenteel voor je overlevingskansen. Ook in de economie geldt het recht van de sterkste. Op de vraag van een student of dit ook het plegen van een moord rechtvaardigt, moet de professor haar antwoord schuldig blijven. Omirbayev probeert met dit minicollege zijn visie op het werk van Dostojevski te geven, maar komt in feite aanzetten met een slap aftreksel ervan. Middel hierbij lijkt het koppelen van de thematiek uit de klassieker aan de moderne samenleving. Het is nu juist eeuwig zonde dat de filmmaker meent dit zo voor zijn publiek te moeten uitkauwen. We hebben immers bij de begintitels al gezien dat Stoedjent gebaseerd is op Dostojevski. Wat volgt is een nauwgezette en vrij inspiratieloze invuloefening, waarbij Omirbayev zich naast de moderne setting vrij weinig vrijheden aanmeet.
Is het gebrek aan lef dat Omirbayev zich niet meer ruimte permitteert? Of is hij zo bang dat hij het oorspronkelijke werk geweld aandoet dat hij er daarom maar heel dichtbij blijft? Het zijn vragen die niet tot een bevredigend antwoord zullen leiden. De lokale thematiek die hij erbij sleept, zoals het verval van Kazachstan na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de groeiende tegenstellingen tussen arm en rijk, zitten de uitwerking van het verhaal flink in de weg. Belangrijker is echter de vraag waarom de regisseur zon kil, emotieloos drama heeft gemaakt. Het zit vol slordige tegenstrijdigheden en inconsistenties, dat Omirbayev juist hierdoor het bronmateriaal in diskrediet brengt.
