Regie: Tatiana Scheltema Speelduur: 54 minuten | Jaar: 2024

"Nederland is een land waar rechtvaardigheid hoog in het vaandel staat. Daar staat het om bekend." De woorden worden bemoedigend uitgesproken in Esther en de Wet, maar klinken vooral onheilspellend. Shell verdient in de jaren negentig miljarden aan olie in het Ogoniland in Nigeria. Het enige dat de bevolking terugkrijgt is bodemverontreiniging en uitbuiting. Negen kopstukken van het lokaal verzet hiertegen worden in 1995 na een schijnproces geëxecuteerd. De rechtszaak in Nederland gaat erover of Shell dit bij de Nigeriaanse overheid heeft georkestreerd. Komt de onderste steen boven, of kunnen de koppen stevig in het zand blijven zitten?

De documentaire volgt Esther Kiobel, weduwe van een van de slachtoffers, in haar strijd om gerechtigheid. We zien haar duizend dollar lenen bij een woekeraar, om vervolgens kenbaar te maken dat ze een schikking van 700.000 dollar afwees. Haar stem moet gehoord worden en de waarheid moet boven tafel komen, hoeveel oud zeer het ook naar boven brengt. Als de Shell-advocate op kille wijze zegt dat ze begrip heeft voor het leed van Esther, maar steevast begint over 'zogenaamde betrokkenheid' - haar vingers doen aanhalingstekens na - houdt Esther Kiobel het voor de zoveelste keer niet droog.

Esther en de Wet lijkt vooral te willen zeggen dat het contrast tussen Nigeria (vooral in beeld gebracht worden eenvoudige nederzettingen en oude kleren) en Nederland (yogaklasjes in de regen en plechtige rechtszaalformaliteiten) groot is. Het zou echter fout zijn om betere gebouwen gelijk te stellen aan een meer solide moraliteit.

Zo stelt de rechter bijvoorbeeld per abuis dat de Shell-advocate 'de staat' vertegenwoordigt. Esther stelt dat in Nigeria Shell praktisch de baas was over de overheid en dat die belangen dus totaal niet gescheiden waren. Helemaal hetzelfde zijn die twee uitspraken natuurlijk niet, maar ze illustreren wel een groter punt: dat Nederland, met zijn stabiele rechtstaat en onafhankelijke instituties, ook niet altijd feilloos tot gerechtigheid zal komen.

De vraag is ook hoe hard iedereen het probeert. Die hang naar gerechtigheid wordt als een Atlaslast gedragen door de onverschrokkenheid van Esther Kiobel. Zij strijdt met woord en daad en toont een ijzersterk karakter, terwijl de Nederlanders in het verhaal nogal afgemeten reageren. Het komt soms wat stompzinnig over en de documentaire overtuigt dan ook vooral wanneer er twijfel ontstaat: Is dit eigenlijk wel een normale gang van zaken? Zulke momenten zijn echter spaarzaam en subtiel, waardoor soms onduidelijk blijft wat nou precies het punt is van sommige delen.

Helaas moet Esther ook in haar eentje de documentaire dragen. Die focus op het persoonlijke ten opzichte van reconstructies en juridische procedures levert wel wat mooie momenten op, maar veel van de casus blijft ook onbelicht en onbeantwoord liggen. De invulling van dit interessante verhaal blijft toch net wat te kaal op deze manier. Allicht is dit een gevolg van het inkorten van de oorspronkelijke lengte van 72 minuten. De versie die van Esther en de Wet die nu op NPO Start staat blijkt echter 18 minuten korter.

Esther & de Wet, de zaak tegen Shell is te zien bij NPO Start.