De critici spreken schande van het feit dat Toni Erdmann in Cannes buiten de prijzen viel, maar als iemand zich daar weinig druk om zal maken, dan is het regisseuse Maren Ade zelf wel. Geïnspireerd door haar vader, een verwoed grappenmaker, is het project voor haar een persoonlijke zaak. Hij was degene die haar leerde dat je het leven niet te ernstig moet nemen en er vooral van genieten moet. Een boodschap die de regisseuse aanstekelijk uitdraagt in Toni Erdmann. In dat opzicht is ze niet te vergelijken met het vrouwelijke hoofdpersonage, wier drijfveren ambitie en carrière zijn. Ongeacht haar verlies in Cannes is het Ade gelukt juist met een tegenovergestelde levensovertuiging richting de top te klimmen, want Toni Erdmann is een allesbehalve serieus maar toch betekenisvol drama geworden.
Die titelfiguur Toni, gebaseerd op Ades eigen vader, is een uit noodzaak geboren persoon. Eigenlijk heet de oudere heer Winfried. Hij heeft niet bijster veel van het leven gemaakt, maar houdt er toch volop van, met zijn absurde gevoel voor humor als levensbepalende karaktereigenschap. Een schrijnend contrast met zijn dochter Ines, die tijdens het beklimmen van de ladder van het bedrijfsleven een tegenovergestelde figuur is geworden. Vader en dochter hebben weinig meer gemeen. Dat wordt Winfried pijnlijk duidelijk als hij haar bezoekt in Boekarest, waar zij vertoeft om een grote vis in de oliewereld voor haar baas aan de haak te slaan. Dochterlief heeft amper tijd voor haar vader en beschouwt hem als een sta-in-de-weg, ondanks zijn boerse charme waarmee hij zelfs haar doelwit bekoort. Tegelijkertijd maakt Winfried zich hoe langer hoe meer zorgen om zijn kind, dat tot een humorloze vrouw is uitgegroeid voor wie het ontslaan van mensen aan de orde van de dag lijkt te zijn. Hier moet ingegrepen worden, maar dat kan alleen Toni Erdmann.
Erdmann is gewoon Winfried met valse tanden en een sjofele pruik. Dat heeft Ines natuurlijk meteen door, maar toch staat ze toe hoe dit typetje zich in de high society van het bedrijfsleven naar binnen bluft en de hotemetoten inpalmt met zijn doldwaze charisma en bizarre anekdotes. Is het een onbewuste drang om uit haar verstikkende kleurloze bestaan bevrijd te worden of wil zij zien hoe weinig haar vader begrepen heeft van haar wereld? Ade laat het in het midden, maar Erdmann weet zich hoe dan ook goed te handhaven in de wereld van de 'één procent'. Dankzij het betoverende karakter van de meesterlijke Peter Simonischek sleept Erdmann ook ons volledig mee in zijn ondermijnende toneelstuk, waarmee het komische gedeelte van de film verzekerd is. Tegelijkertijd verliest Ade, geholpen door het sterke tegengas dat zijn tegenspeelster Hüller Simonischek geeft, het dramatische aspect van het mentale getouwtrek tussen Winfried en Ines geen moment uit het oog.
"Ben je eigenlijk wel een mens?", vraagt een vertwijfelde Winfried zijn dochter als hij geconfronteerd wordt met haar holle bestaan in de zakenwereld. Zijn dochter is een bikkelharde tante geworden, die alles inzet om de doelstellingen van haar bedrijf te behalen. Uitgaan, diners, zelfs haar verjaardagsfeestje, alles is slechts een middel in een strijd om de cijfers en alleen anonieme seks en af en toe een lijntje coke vormen enige ontspanning. Stilstaan bij de belangrijke dingen in het leven, zoals familie, is er niet bij. Van een eigen persoonlijkheid is weinig te bespeuren. Papa is niet trots op haar, maar bezorgd. Tegelijkertijd leidt ook Winfried niet het meest begerenswaardige leven. Hij is gescheiden, leeft alleen en pas als zijn hond sterft, zoekt hij toenadering tot zijn dochter. Daar mogen gerust vraagtekens bij gezet worden, maar hij is duidelijk gelukkiger dan zijn naar maatschappelijke maatstaven meer geslaagde dochter. Succes garandeert geen geluk. Toni Erdmann draait om twee totaal verschillende, maar even geknakte mensen wier verstandhouding opnieuw moet beginnen. De leugen Toni Erdmann moet die toenadering mogelijk maken.
Dat ingrijpen in andermans leven voor de eigen bestwil doet Erdmann met verve. Subtiliteit is daarbij niet het sleutelwoord. Wanneer hij Ines confronteert met het ontslag van arme arbeiders voor onbeduidende fouten neigt de film toch een beetje naar moralistisch sentiment. Er kan eveneens afgedongen worden op de eenzijdige wereld die Ade schetst van het bedrijfsleven. Dat is echter bijzaak, want het emotionele hart van Toni Erdmann wordt sterk gevormd door dit duet tussen twee persoonlijkheden, dat zowel aangrijpend als hilarisch is. Erdmann is een even merkwaardige als innemende verschijning die ons direct aan zijn kant weet te trekken, waardoor we volledig opgaan in de geleidelijke ontdooiing van de ijskoude Ines. Het duurt bijna drie uur, maar die tijd vliegt voorbij. De boodschap is niet bijster vernieuwend, maar dankzij heerlijke films als Toni Erdmann genieten we des te meer van het leven. Prestigieuze prijzen heeft Ade niet nodig, de breed gedragen erkenning dat Toni Erdmann een van de hoogtepunten van 2016 vormt, volstaat.
