Een paar weken geleden was The Shop Around the Corner van Ernst Lubitsch onderwerp van Flashback Friday. Deze regisseur maakte veel mooie films waaronder een hoop, maar de grappigste is voor mij zonder enige twijfel To be or not to be waarin Lubitsch de nazi's genadeloos op de hak neemt.

Joseph Tura en zijn vrouw Maria zijn toneelacteurs en vormen met hun gezelschap de bekendste toneelgroep van Polen. Maar hun land wordt bezet door de nazi' s en ook de acteurs komen hierdoor in aanraking met de bezetters. Een spion bezit gegevens die schadelijk kunnen zijn voor het Poolse verzet. De acteurs trachten te voorkomen dat de informatie bij de Duitsers terechtkomt. Dit zorgt voor allerlei hilarische taferelen, waarbij zelfs 'Hitler' even de revue passeert.

Er zijn weinig films die van script tot casting zo perfect zijn als To be or not to be. Jack Benny speelt de ijdele acteur Joseph Tura, die bang is dat zijn vrouw vreemd gaat en compleet overacteert om de schijnwerper op zich te houden. Wanneer Carole Lombard voor het eerst in beeld verschijnt zijn ze aan het repeteren voor een stuk over concentratiekampen en staat zij ineens in een weelderige gouden jurk op het toneel. Wanneer iemand aangeeft dat een gouden jurk misschien niet zo gepast is aangezien de vrouw die ze speelt in een concentratiekamp zit, heeft ze een goede verklaring waarom de garderobekeuze juist geslaagd is; want hierdoor wordt het contrast nog groter met die arme mensen. Benny en Lombard sparren de hele film en vormen een geweldig komisch koppel, maar ook de kleine rollen van het gezelschap en de nazi' s zijn perfect ingevuld en allen hebben oneliners die je bijblijven.

Het script van Lubitsch was zijn tijd ver vooruit, want de film werd in 1941 opgenomen en kwam in 1942 al in de bioscoop. Dit droeg er echter aan bij dat mensen de film niet zo waardeerden, want hoe kon je grappen maken over de nazi's terwijl er niks grappigs was aan de situatie die gaande was? De vader van Benny liep bijvoorbeeld bij de screening boos de zaal uit, toen hij zijn zoon in een nazi uniform zag. Benny wist hem over te halen terug te gaan de zaal in, waarna zijn vader de film geweldig vond en tientallen keren keek gedurende zijn leven. Maar de initiële reactie die hij had, was er een die veel mensen in die tijd hadden. De oneliner die de meeste aanstoot gaf, was die van de nazi Colonel Ehrhardt. Gevraagd of hij bekend was met de acteur Tura, geeft hij aan hem een keer gezien te hebben in Shakespeare's Hamlet. "What he did to Shakespeare we are doing now to Poland," zegt hij. Nu is dat komedie goud, toen was het te vroeg omdat het op dat moment gaande was.

Een bijzonder treurig detail is dat To be or not to be de laatste film was met Lombard. Na de opnames en twee maanden voor de release stortte haar vliegtuig neer nadat ze oorlogsbanden had verkocht (iets waar zij zich als geen andere actrice voor inzette) en ondanks het slechte weer, snel terug wilde naar haar echtgenoot Clark Gable. To be or not to be laat zien wat voor fantastische comédienne ze wel niet was en is naar mijn mening haar beste filmrol.

Hoewel het ten tijde van de release dus geen succes was, werd de film later opnieuw ontdekt en gewaardeerd voor de geweldige satirische komedie die het is, waarin slapstick en serieuze zaken op fantastische zaken worden gecombineerd. Op Rotten Tomatoes krijgt het inmiddels een waardering van 97 procent en ook op imdb scoort het een 8.7. To be or not to be is zo'n film, die je gemakkelijk eens in de zoveel tijd een keer kunt kijken, zonder dat het ooit verveelt.

Voor de liefhebbers nog een paar quotes:

Colonel Ehrhardt: "They named a brandy after Napoleon, they made a herring out of Bismarck, and the Fuhrer is going to end up as a piece of cheese!"

Greenberg: You want my opinion, Mr. Dobosh?
Dobosh, Theatrical Producer: No, Mr. Greenberg, I do *not* want your opinion.
Greenberg: All right... let me give you my reaction.

Professor Alexander Siletsky: They call you Concentration Camp Ehrhardt.
Josef Tura: Ha ha. Yes, yes... we do the concentrating and the Poles do the camping.