in Featured
Vanaf donderdag 17 september 2009 tot en met 12 mei 2010 vindt in Nederland een retrospectief van het werk van de essentiële Amerikaanse regisseur John Cassavetes plaats. Negen van zijn films, van zijn debuut uit 1959 tot zijn voorlaatste uit 1984, zullen in een heleboel filmhuizen door het hele land de revue passeren (zie voor een overzicht de link onderaan dit artikel). Vandaag geven het Filmmuseum in Amsterdam, het Focus in Arnhem en het Chassé te Breda het startsein voor dit landelijke initiatief. De films die zullen draaien (hoewel in sommige bioscopen slechts een selectie hiervan te zien zal zijn) zijn als volgt:
Shadows (1959)
Faces (1968)
Husbands (1971)
Minnie and Moskowitz (1971)
A Woman Under The Influence (1974)
The Killing Of A Chinese Bookie (1976)
Opening Night (1977)
Gloria (1980)
Love Streams (1984)
Deze negen titels zijn de min of meer kritisch erkende films van Cassavetes, die op één na (Gloria) allemaal onafhankelijk van de Hollywoodstudios werden geproduceerd. Ze geven een beeld van Cassavetes als filmmaker en man, maar geen duidelijk beeld. Dat komt omdat het betere werk van Cassavetes aan de ene kant wel goed te interpreteren is - er zijn themas te zien, en personages worden uitgewerkt, etc. maar aan de andere kant meestal toch moeilijk om écht te duiden is. Het vastpinnen van zijn films op onderwerpen voelt vaak als een beperking, doordat Cassavetes als geen ander de complexiteit van menselijke emotie en impulsen in zijn films vastlegde. Latere conclusies over zijn thematiek in dit artikel zijn derhalve met twijfel en een korreltje zout getrokken.
John Nicholas Cassavetes wordt op 9 december 1929 geboren als de zoon van twee Griekse immigranten in New York. Na een theaterstudie tot 1950 speelt hij tussen 1954 en 1959 in tientallen tv-producties en enkele films en theaterstukken. In 1954 trouwt hij met actrice Gena Rowlands, die in meer dan de helft van zijn films een hoofdrol zal vertolken. Cassavetes wordt moedeloos van de manier waarop Hollywood mensen, hun emoties en interacties weergeeft en met acteurs omgaat. Tegelijk houdt hij zich eind jaren vijftig bezig met workshops voor jonge acteurs. Hier ontmoet hij onder andere Seymour Cassel, die een van zijn beste vrienden zal worden en in zes films van hem grote en kleine rollen zal hebben.
Een van de voor die tijd vrij ongewone oefeningen met een groep acteurs brengt Cassavetes in 1957 op het idee de improvisatie van dat moment te filmen. Hij vertelt over zijn aspiraties in de radioshow Night People en allerlei luisteraars beginnen prompt geld toe te sturen. Met dat geld en financiële hulp van familie en vrienden zet de Amerikaanse Griek de productie van zijn eerste film op: Shadows. In deze film worstelt een zwarte muzikant in New York met zijn artistieke integriteit terwijl zijn jongere broer Ben door de stad zwerft en hun zus Lelia racisme, seks en relaties ontdekt. Net als de meeste latere films van Cassavetes gaat Shadows over de rollen die we bewust of onbewust spelen in het leven.
In die interpretatie past ook de casting van Ben en Lelia, beiden blanke acteurs die zwarten spelen die voor blank kunnen doorgaan (wat bij Lelia ook het geval is). Tegelijk hoeft dit helemaal niet zoveel te zeggen en kan het simpelweg Cassavetes spel met de kijker zijn. De film wordt afgesloten met de boodschap dat de film geïmproviseerd is door de acteurs. Deze claim heeft de mythe in de wereld geholpen dat de films van Cassavetes altijd geïmproviseerd zijn, maar niets is minder waar, zelfs Shadows niet. Althans, niet de versie die wij nu in de bioscoop kunnen zien. Eind 1958 draait er in New York namelijk eventjes een versie die wél bijna geheel geïmproviseerd is.
Terwijl de avant-gardebeweging in Amerika de film omarmt, vindt Cassavetes de film te technisch gekunsteld en te intellectueel. Hij besluit nieuwe scènes op te nemen en daarvoor is een script nodig. Uiteindelijk levert dat een tweede versie op, die verafschuwd wordt door diezelfde avant-gardemensen, maar die volgens Cassavetes veel natuurlijker is. Meer dan zestig procent van deze versie, nu algemeen geaccepteerd als dé versie, bestaat uit materiaal van de heropnames. Cassavetes wordt door de film het boegbeeld van de onafhankelijke Amerikaanse cinema en het Amerikaanse antwoord op de Franse Nouvelle Vague, maar is blut en zijn eerste zoon (Nick Cassavetes, regisseur van o.a. The Notebook) staat op het punt geboren te worden.
Dus neemt hij weer werk als tv-acteur aan, regisseert begin jaren zestig twee Hollywoodfilms: Too Late Blues (met zanger Bobby Darin) en A Child Is Waiting (met Burt Lancaster, Judy Garland en Gena Rowlands). In kritische beschouwingen van zijn oeuvre worden deze films later vrijwel altijd genegeerd, en ze doen niet mee in het Nederlandse retrospectief de komende tijd. Het schijnen best aardige films te zijn, maar ze zijn erg moeilijk te verkrijgen. Na deze films acteert Cassavetes ook in enkele bekende Hollywoodfilms, waaronder The Dirty Dozen en Rosemarys Baby.
In 1968 maakt hij zijn tweede onafhankelijke film: Faces. Hierin wordt nog veel meer dan in Shadows duidelijk dat Cassavetes, als hij de vrijheid krijgt, zijn scènes anders opbouwt dan andere filmmakers. Hij wil er geen punt mee maken, conclusies mee trekken of een duidelijk opgebouwd verhaal mee vertellen. Cassavetes legt een stroom van menselijke emoties vast, die altijd in beweging is en zich niet laat dicteren door de regels van de conventionele film. In die stroom kan heel wat onthuld worden over het karakter van de personages, en dat kan in het begin, midden of eind gebeuren. Cassavetes filmt het leven, of pretendeert dat althans, in al zijn complexiteit.
In Faces, in korrelig zwart-wit gefilmd alsof het een documentaire betreft, betekent dit ellenlange dialoogscènes die nergens over lijken te gaan doordat iedereen een enorm schild optrekt. Soms laten ze echter eventjes hun masker zakken en iets van zichzelf zien, en deze momenten maken de rest niet alleen de moeite waard maar verheffen de voorheen saaie gesprekken ineens tot prachtige kunstwerken. De werkelijke betekenis van deze onthullingen blijft echter lastig te vatten. Cassavetes anticipeerde deze moeilijkheid al in Shadows toen hij Ben daarin over een kunstwerk liet zeggen: Its not about understanding. If you feel it, you feel it.
Na Faces volgt Husbands, waarin drie mannen na de begrafenis van een goede vriend hun leven onder de loep nemen. Cassavetes speelt er zelf één, Peter Falk (Columbo) en Ben Gazarra, twee acterende vrienden die in zijn latere werk telkens terugkeren, de andere twee. Dan komt Minnie and Moskowitz, een film over liefde en relaties met een tweede hoofdrol voor Gena Rowlands (en Seymour Cassel). Drie jaar later is zij in 1974 de spil van Cassavetes meesterwerk A Woman Under The Influence. Zie je slechts één film uit het retrospectief, zorg er dan voor dat het deze is.
A Woman Under The Influence is een intens psychologisch drama waarin Gena Rowlands een vrouw speelt die op het randje van de waanzin balanceert. Door de manier waarop haar omgeving hiermee omgaat lijkt Cassavetes te zeggen dat de grens tussen normaliteit en krankzinnigheid erg dun is. Eigenlijk zijn we allemaal min of meer gek, het enige verschil tussen de vrouw in A Woman Under The Influence is dat zij haar emoties en impulsen niet beheerst. Het grote verschil tussen deze en zijn voorgaande films is de spanning die voortdurend in de lucht hangt. De cameravoering is even losjes maar wel degelijk doordacht als eerder, de scènes duren nog steeds tien minuten, maar de intensiteit en onvoorspelbaarheid zijn zoveel groter, evenals de fantastische acteerprestaties van o.a. Rowlands en Falk die boven zichzelf uitstijgen.
The Killing of a Chinese Bookie van twee jaar later is een veel frustrerendere film. Toepasselijk, want deze film over een nachtclubeigenaar die wordt gedwongen om een gangster te vermoorden gaat eigenlijk over de frustraties van Cassavetes als filmmaker, waarbij de dwingende maffiosi symbool staan voor Hollywood. Waar zijn vorige film meer dan ooit een emotionele ervaring is om te ondergaan, is dit een veel ingewikkeldere film die op meerdere lagen even vaak wel als niet werkt. Desalniettemin is The Killing of a Chinese Bookie zeker de moeite waard, al was het maar vanwege de nooit betere Ben Gazzara in de hoofdrol.
Nog duidelijker zelfreflexief is Opening Night, waar Gena Rowlands in Berlijn de Zilveren Beer voor krijgt. Opnieuw strijdt haar personage voor mentale stabiliteit, waar dit keer ook haar identiteit als actrice aan opgehangen wordt. Tijdens de repetities en try-outs begint ze te rebelleren tegen haar rol, en de implicaties daarvan voor haarzelf. Cassavetes speelt haar ex die in het toneelstuk haar man speelt in een stuklopende relatie. Themas uit eerdere films als eenzaamheid, vervreemding, het spelen van rollen (in het leven) en ophouden van maskers keren weer terug. Meer dan ooit draait de show rondom Rowlands, en zij is zoals altijd uitermate boeiend om naar te kijken.
Dat geldt eigenlijk nog meer voor Gloria, waarin Rowlands de titelheldin speelt, een voormalig maffialiefje dat een klein jochie probeert te beschermen tegen moordzuchtige gangsters. Van de negen films in het retrospectief is dit Cassavetes meest conventionele, commerciële film. Dat zegt echter niets over de kwaliteit: het is een van zijn betere films. Makkelijker om naar te kijken en daardoor misschien minder uitdagend, maar voor Hollywood blijft het een zeer ongewone film die vooral werkt dankzij een fenomenale Rowlands. De afgezaagde muziek is wel een storende factor, maar toch laat Cassavetes zien dat hij ook binnen de beperkingen van Hollywood origineel en interessant werk kan leveren.
Zijn voorlaatste film en de laatste film in dit retrospectief is Love Streams, een soort samenvatting van zijn oeuvre en thematiek. Cassavetes weet al dat hij binnen onafzienbare tijd (aan een levercirrose) zal sterven. Dat hij zelf de hoofdrol speelt geeft de film extra gewicht. Rowlands is even goed als altijd, maar Cassavetes is hier de ster, als regisseur en als acteur in de rol van een vervreemde oude man die eigenlijk nooit volwassen is geworden, nooit iemand dichtbij laat komen of zichzelf openstelt voor anderen. Love Streams stelt dat liefde een niet aflatende stroom is, die nooit ophoudt en niet zomaar gecontroleerd kan worden door de mens.
Hetzelfde kan gezegd worden over het spectrum van menselijke emotie in Cassavetes oeuvre. In zijn films proberen mensen vaak angstvallig hun emoties te beheersen en trekken muren om zichzelf op. Of ze laten juist alle pretentie los en kunnen juist hun emoties niet in banen leiden. Waar de rest van de wél gemaskeerde en beheerste wereld dan weer niet mee om kan gaan. Maar eigenlijk zijn we allemaal gestoord en gefrustreerd, door onze worsteling met of ontkenning van onze emoties.
In 1986 maakte Cassavetes nog de in de grond geboorde en geflopte komedie Big Trouble. Op 3 februari 1989 overlijdt de cineast. Hij laat een uniek oeuvre achter dat het verdient om opnieuw in de bioscoop gezien te worden. Niet elke film is even goed, en zelden is zijn werk makkelijk om naar te kijken, maar fascinerend is het bijna altijd wel. Ga je maar naar één film uit het retrospectief, kijk dan A Woman Under The Influence. Heb je tijd voor enkele titels, voeg dan Faces, Opening Night en Love Streams aan je lijstje toe. Maar zie, als het even kan, alles. Want de films van Cassavetes mag je jezelf als filmliefhebber eigenlijk niet ontzeggen.
Klik hier om te zien wanneer het retrospectief welke bioscopen in Nederland zal aandoen.
Shadows (1959)
Faces (1968)
Husbands (1971)
Minnie and Moskowitz (1971)
A Woman Under The Influence (1974)
The Killing Of A Chinese Bookie (1976)
Opening Night (1977)
Gloria (1980)
Love Streams (1984)
Deze negen titels zijn de min of meer kritisch erkende films van Cassavetes, die op één na (Gloria) allemaal onafhankelijk van de Hollywoodstudios werden geproduceerd. Ze geven een beeld van Cassavetes als filmmaker en man, maar geen duidelijk beeld. Dat komt omdat het betere werk van Cassavetes aan de ene kant wel goed te interpreteren is - er zijn themas te zien, en personages worden uitgewerkt, etc. maar aan de andere kant meestal toch moeilijk om écht te duiden is. Het vastpinnen van zijn films op onderwerpen voelt vaak als een beperking, doordat Cassavetes als geen ander de complexiteit van menselijke emotie en impulsen in zijn films vastlegde. Latere conclusies over zijn thematiek in dit artikel zijn derhalve met twijfel en een korreltje zout getrokken.
John Nicholas Cassavetes wordt op 9 december 1929 geboren als de zoon van twee Griekse immigranten in New York. Na een theaterstudie tot 1950 speelt hij tussen 1954 en 1959 in tientallen tv-producties en enkele films en theaterstukken. In 1954 trouwt hij met actrice Gena Rowlands, die in meer dan de helft van zijn films een hoofdrol zal vertolken. Cassavetes wordt moedeloos van de manier waarop Hollywood mensen, hun emoties en interacties weergeeft en met acteurs omgaat. Tegelijk houdt hij zich eind jaren vijftig bezig met workshops voor jonge acteurs. Hier ontmoet hij onder andere Seymour Cassel, die een van zijn beste vrienden zal worden en in zes films van hem grote en kleine rollen zal hebben.
Een van de voor die tijd vrij ongewone oefeningen met een groep acteurs brengt Cassavetes in 1957 op het idee de improvisatie van dat moment te filmen. Hij vertelt over zijn aspiraties in de radioshow Night People en allerlei luisteraars beginnen prompt geld toe te sturen. Met dat geld en financiële hulp van familie en vrienden zet de Amerikaanse Griek de productie van zijn eerste film op: Shadows. In deze film worstelt een zwarte muzikant in New York met zijn artistieke integriteit terwijl zijn jongere broer Ben door de stad zwerft en hun zus Lelia racisme, seks en relaties ontdekt. Net als de meeste latere films van Cassavetes gaat Shadows over de rollen die we bewust of onbewust spelen in het leven.
In die interpretatie past ook de casting van Ben en Lelia, beiden blanke acteurs die zwarten spelen die voor blank kunnen doorgaan (wat bij Lelia ook het geval is). Tegelijk hoeft dit helemaal niet zoveel te zeggen en kan het simpelweg Cassavetes spel met de kijker zijn. De film wordt afgesloten met de boodschap dat de film geïmproviseerd is door de acteurs. Deze claim heeft de mythe in de wereld geholpen dat de films van Cassavetes altijd geïmproviseerd zijn, maar niets is minder waar, zelfs Shadows niet. Althans, niet de versie die wij nu in de bioscoop kunnen zien. Eind 1958 draait er in New York namelijk eventjes een versie die wél bijna geheel geïmproviseerd is.
Terwijl de avant-gardebeweging in Amerika de film omarmt, vindt Cassavetes de film te technisch gekunsteld en te intellectueel. Hij besluit nieuwe scènes op te nemen en daarvoor is een script nodig. Uiteindelijk levert dat een tweede versie op, die verafschuwd wordt door diezelfde avant-gardemensen, maar die volgens Cassavetes veel natuurlijker is. Meer dan zestig procent van deze versie, nu algemeen geaccepteerd als dé versie, bestaat uit materiaal van de heropnames. Cassavetes wordt door de film het boegbeeld van de onafhankelijke Amerikaanse cinema en het Amerikaanse antwoord op de Franse Nouvelle Vague, maar is blut en zijn eerste zoon (Nick Cassavetes, regisseur van o.a. The Notebook) staat op het punt geboren te worden.
Dus neemt hij weer werk als tv-acteur aan, regisseert begin jaren zestig twee Hollywoodfilms: Too Late Blues (met zanger Bobby Darin) en A Child Is Waiting (met Burt Lancaster, Judy Garland en Gena Rowlands). In kritische beschouwingen van zijn oeuvre worden deze films later vrijwel altijd genegeerd, en ze doen niet mee in het Nederlandse retrospectief de komende tijd. Het schijnen best aardige films te zijn, maar ze zijn erg moeilijk te verkrijgen. Na deze films acteert Cassavetes ook in enkele bekende Hollywoodfilms, waaronder The Dirty Dozen en Rosemarys Baby.
In 1968 maakt hij zijn tweede onafhankelijke film: Faces. Hierin wordt nog veel meer dan in Shadows duidelijk dat Cassavetes, als hij de vrijheid krijgt, zijn scènes anders opbouwt dan andere filmmakers. Hij wil er geen punt mee maken, conclusies mee trekken of een duidelijk opgebouwd verhaal mee vertellen. Cassavetes legt een stroom van menselijke emoties vast, die altijd in beweging is en zich niet laat dicteren door de regels van de conventionele film. In die stroom kan heel wat onthuld worden over het karakter van de personages, en dat kan in het begin, midden of eind gebeuren. Cassavetes filmt het leven, of pretendeert dat althans, in al zijn complexiteit.
In Faces, in korrelig zwart-wit gefilmd alsof het een documentaire betreft, betekent dit ellenlange dialoogscènes die nergens over lijken te gaan doordat iedereen een enorm schild optrekt. Soms laten ze echter eventjes hun masker zakken en iets van zichzelf zien, en deze momenten maken de rest niet alleen de moeite waard maar verheffen de voorheen saaie gesprekken ineens tot prachtige kunstwerken. De werkelijke betekenis van deze onthullingen blijft echter lastig te vatten. Cassavetes anticipeerde deze moeilijkheid al in Shadows toen hij Ben daarin over een kunstwerk liet zeggen: Its not about understanding. If you feel it, you feel it.
Na Faces volgt Husbands, waarin drie mannen na de begrafenis van een goede vriend hun leven onder de loep nemen. Cassavetes speelt er zelf één, Peter Falk (Columbo) en Ben Gazarra, twee acterende vrienden die in zijn latere werk telkens terugkeren, de andere twee. Dan komt Minnie and Moskowitz, een film over liefde en relaties met een tweede hoofdrol voor Gena Rowlands (en Seymour Cassel). Drie jaar later is zij in 1974 de spil van Cassavetes meesterwerk A Woman Under The Influence. Zie je slechts één film uit het retrospectief, zorg er dan voor dat het deze is.
A Woman Under The Influence is een intens psychologisch drama waarin Gena Rowlands een vrouw speelt die op het randje van de waanzin balanceert. Door de manier waarop haar omgeving hiermee omgaat lijkt Cassavetes te zeggen dat de grens tussen normaliteit en krankzinnigheid erg dun is. Eigenlijk zijn we allemaal min of meer gek, het enige verschil tussen de vrouw in A Woman Under The Influence is dat zij haar emoties en impulsen niet beheerst. Het grote verschil tussen deze en zijn voorgaande films is de spanning die voortdurend in de lucht hangt. De cameravoering is even losjes maar wel degelijk doordacht als eerder, de scènes duren nog steeds tien minuten, maar de intensiteit en onvoorspelbaarheid zijn zoveel groter, evenals de fantastische acteerprestaties van o.a. Rowlands en Falk die boven zichzelf uitstijgen.
The Killing of a Chinese Bookie van twee jaar later is een veel frustrerendere film. Toepasselijk, want deze film over een nachtclubeigenaar die wordt gedwongen om een gangster te vermoorden gaat eigenlijk over de frustraties van Cassavetes als filmmaker, waarbij de dwingende maffiosi symbool staan voor Hollywood. Waar zijn vorige film meer dan ooit een emotionele ervaring is om te ondergaan, is dit een veel ingewikkeldere film die op meerdere lagen even vaak wel als niet werkt. Desalniettemin is The Killing of a Chinese Bookie zeker de moeite waard, al was het maar vanwege de nooit betere Ben Gazzara in de hoofdrol.
Nog duidelijker zelfreflexief is Opening Night, waar Gena Rowlands in Berlijn de Zilveren Beer voor krijgt. Opnieuw strijdt haar personage voor mentale stabiliteit, waar dit keer ook haar identiteit als actrice aan opgehangen wordt. Tijdens de repetities en try-outs begint ze te rebelleren tegen haar rol, en de implicaties daarvan voor haarzelf. Cassavetes speelt haar ex die in het toneelstuk haar man speelt in een stuklopende relatie. Themas uit eerdere films als eenzaamheid, vervreemding, het spelen van rollen (in het leven) en ophouden van maskers keren weer terug. Meer dan ooit draait de show rondom Rowlands, en zij is zoals altijd uitermate boeiend om naar te kijken.
Dat geldt eigenlijk nog meer voor Gloria, waarin Rowlands de titelheldin speelt, een voormalig maffialiefje dat een klein jochie probeert te beschermen tegen moordzuchtige gangsters. Van de negen films in het retrospectief is dit Cassavetes meest conventionele, commerciële film. Dat zegt echter niets over de kwaliteit: het is een van zijn betere films. Makkelijker om naar te kijken en daardoor misschien minder uitdagend, maar voor Hollywood blijft het een zeer ongewone film die vooral werkt dankzij een fenomenale Rowlands. De afgezaagde muziek is wel een storende factor, maar toch laat Cassavetes zien dat hij ook binnen de beperkingen van Hollywood origineel en interessant werk kan leveren.
Zijn voorlaatste film en de laatste film in dit retrospectief is Love Streams, een soort samenvatting van zijn oeuvre en thematiek. Cassavetes weet al dat hij binnen onafzienbare tijd (aan een levercirrose) zal sterven. Dat hij zelf de hoofdrol speelt geeft de film extra gewicht. Rowlands is even goed als altijd, maar Cassavetes is hier de ster, als regisseur en als acteur in de rol van een vervreemde oude man die eigenlijk nooit volwassen is geworden, nooit iemand dichtbij laat komen of zichzelf openstelt voor anderen. Love Streams stelt dat liefde een niet aflatende stroom is, die nooit ophoudt en niet zomaar gecontroleerd kan worden door de mens.
Hetzelfde kan gezegd worden over het spectrum van menselijke emotie in Cassavetes oeuvre. In zijn films proberen mensen vaak angstvallig hun emoties te beheersen en trekken muren om zichzelf op. Of ze laten juist alle pretentie los en kunnen juist hun emoties niet in banen leiden. Waar de rest van de wél gemaskeerde en beheerste wereld dan weer niet mee om kan gaan. Maar eigenlijk zijn we allemaal gestoord en gefrustreerd, door onze worsteling met of ontkenning van onze emoties.
In 1986 maakte Cassavetes nog de in de grond geboorde en geflopte komedie Big Trouble. Op 3 februari 1989 overlijdt de cineast. Hij laat een uniek oeuvre achter dat het verdient om opnieuw in de bioscoop gezien te worden. Niet elke film is even goed, en zelden is zijn werk makkelijk om naar te kijken, maar fascinerend is het bijna altijd wel. Ga je maar naar één film uit het retrospectief, kijk dan A Woman Under The Influence. Heb je tijd voor enkele titels, voeg dan Faces, Opening Night en Love Streams aan je lijstje toe. Maar zie, als het even kan, alles. Want de films van Cassavetes mag je jezelf als filmliefhebber eigenlijk niet ontzeggen.
Klik hier om te zien wanneer het retrospectief welke bioscopen in Nederland zal aandoen.
