Het zal voor de fans even slikken zijn geweest, afgelopen september. Het was niet de eerste keer dat animatiegrootmeester Hayao Miyazaki zijn pensioen aankondigde, maar nu leek hij toch echt resoluut. De regisseur van klassiekers als My Neighbor Totoro en het Oscarwinnende Spirited Away zou geen animatiefilms van speelfilmlengte meer gaan maken. Als regisseur en animator die zo veel mogelijk de controle wil vasthouden - voor Princess Mononoke tekende hij bijvoorbeeld eigenhandig tachtigduizend beelden - begon films maken op zijn leeftijd te veel tijd te vergen. Met The Wind Rises lijkt er zo een eind te komen aan een prachtig oeuvre.
Dat Miyazaki zijn laatste film baseerde op een waargebeurd verhaal, lijkt op het eerste gezicht vreemd. De Japanse filmmaker is juist beroemd en geliefd om zijn fantasierijke en sprookjesachtige stijl, neergezet met zo veel detail en gevoel dat vreemde werelden compleet logisch en vertrouwd overkomen. The Wind Rises, gebaseerd op het leven van vliegtuigontwerper Jiro Horikoshi, is wat dat betreft iets heel anders. Het verhaal in de film ontvouwt zich meer als een conventioneel drama, dat af en toe zelfs een beetje te veel sleept. En toch weet Miyazaki er weer diep mee te raken.
Dat komt niet in de laatste plaats doordat alles weer met een zichtbare liefde is gemaakt. Ook in een vrij rechtlijnig en realistisch verhaal komt Miyazakis creativiteit nog duidelijk naar voren. In de fraai getekende beelden uiteraard, en soms in kleinere dingen: hoe vliegtuigmotoren, aardbevingen en ontploffingen organisch en bijna menselijk klinken bijvoorbeeld.
Ondanks zulke speelse vondsten is The Wind Rises vooral melancholisch van toon. Het verhaal speelt zich af in de zware jaren waarin Japan o.a. te kampen had met een grote depressie, een tuberculose-epidemie en de Tweede Wereldoorlog die op uitbarsten stond. Te midden van die misère vinden we hoofdpersoon Jiro Horikoshi, een man die van jongs af aan al gefascineerd is door vliegtuigen. Wanneer hij erachter komt dat hij die vanwege zijn slechte ogen nooit zal mogen besturen, zet hij zijn zinnen op het ontwerpen. Miyazaki laat die felle ambitie synchroon lopen met Jiros liefdesleven. Beide zijn vol passie, maar lijken ook af te stevenen op vernietiging.
Horikoshis lot neemt wrange wendingen. Wanneer hij bijvoorbeeld met het idee komt om mitrailleurs van vliegtuigen te halen zodat ze lichter worden, wordt daarmee impliciet het idee geboren om de kisten te gebruiken voor kamikazepiloten in de oorlog. Dat moet ongeveer het tegenovergestelde zijn van hoe een ontwerper zijn werk gebruikt wil zien worden. Maar dat is van ondergeschikt belang, wil Miyazaki vertellen. Waar je geen invloed op kunt uitoefenen, moet je kunnen loslaten. Waar het leven om gaat, is het najagen van persoonlijke doelen en liefdes.
Misschien is dat ergens ook wel de gedachte van een filmmaker die terugblikt op zijn carrière en met deze film een bemoedigende boodschap achterlaat voor de komende generaties animatoren en regisseurs bij het vermaarde Studio Ghibli. The Wind Rises is als afscheidsfilm dan niet direct kenmerkend voor het oeuvre van Miyazaki, maar illustreert wel zijn krachtige visie en liefdevolle werkhouding.
