De ruim honderdvijftig jaar geleden overleden Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe beheerste een breed scala aan literaire vormen en genres. Toch wordt Poe vooral geassocieerd met griezelverhalen, die vaak zijn omgeven met een typisch donker romantisch tintje. In 1845 werd Poes korte verhaal The System of Doctor Tarr and Professor Fether gepubliceerd. Deze lichtkomische thriller verhaalde over een gekkengesticht in het zuiden van Frankrijk, waar de leiding er een wel heel uitzonderlijke behandelmethode op nahield. Uitgangspunt van dit 'system of soothing' was dat je geestelijk gestoorden niet moest opsluiten, maar beter kon meegaan in hun waanbeelden en gekke kronkels. Het kortverhaal werd uitgebracht in een tijd waarin de psychiatrie nog in de kinderschoenen stond en baanbrekende zielenknijpers Sigmund Freud en Carl Jung nog geboren moesten worden. Men wist eigenlijk niet zo goed wat men met het geestelijk lijden aanmoest. Bij elkaar zetten en opbergen leek de beste remedie.
Het korte verhaal werd door filmmaker Brad Anderson uitgerekt tot een volle twee uur. Dat zie je er bij de amusante thriller Stonehearst Asylum eigenlijk ook wel een beetje aan af. Tot ongeveer halverwege is dit allesbehalve bezwaarlijk. Naar de oorspronkelijke bron moet je wel met een zaklicht zoeken. Goed, in het genoemde Stonehearst Asylum woont bijvoorbeeld een patiënt die denkt dat hij een paard is. Briesend en galopperend draaft hij rond in zijn cel. Er is voor hem geen ergere straf denkbaar dan dreigen met het overslaan van een kambeurt. Dit voorbeeld illustreert nog de meegaande tactiek waar Poe het in 1845 over had. De hoofdpersoon, de jonge arts Edward Newgate krijgt de methodiek uitgelegd tijdens een rondleiding door directeur-geneesheer Dr. Lamb. Al vlot is duidelijk dat het - nog even afgezien van de interessante psychische gevalletjes - maar een rare bedoening is in het afgelegen Stonehearst Asylum. Samen met Newgate moeten we uit zien te vinden wat er voor ons verborgen wordt gehouden en wie nu daadwerkelijk aan de touwtjes trekt.
Naarmate het plot zich ontvouwt laat Anderson steeds meer de teugels vieren. Qua sfeer houdt hij aanvankelijk nog sterk vast aan de neogotische romantiek van zijn inspiratiebron. Met een stel fijne acteurs aan boord, een club vermakelijke gekken in de buurt die niet te veel overheersen en gevatte dialogen is het niet zo moeilijk om je prettig doch ongemakkelijk thuis te voelen binnen de vier muren van het zonderling desolate gesticht. Een belangrijke motor in de plotontwikkeling is de intense fascinatie die Newgate vindt voor de mooie pianiste Eliza Graves. Deze begeerlijke vrouw is zon beetje de normaalste bewoonster die Stonehearst rijk is. In haar vindt Newgate een trouwe metgezel, al is de vrouwelijke hoofdpersoon met een vertolking van Kate Beckinsale nauwelijks een enigma te noemen. Beckinsales personage laat bitter weinig tot de verbeelding over en geeft hierdoor nauwelijks tegengas. En dan te bedenken dat Stonehearst Asylum in sommige landen is omgedoopt tot Eliza Graves.
Na ongeveer een halfuur komt Newgate tot een belangrijk inzicht. Het voorziet deze thriller van nieuw elan en nog meer prettige acteurs, maar Anderson lijkt niet volledig te beseffen wat voor potentieel interessante materie hij in handen heeft. Er waren volop mogelijkheden om aan de haal te gaan met het verdraaide concept van Upstairs, Downstairs dat hier ontstaat. Een plotwending is deze ontwikkeling niet te noemen, maar de pogingen die Anderson onderneemt om de kijker op het verkeerde been te zetten leiden tot teleurstellend weinig nieuwe inzichten. Naarmate de klok voortikt wordt het schrijfwerk en plotbehandeling van scenarist Joe Gangemi ijler. Hij zoekt dan zijn toevlucht tot een groteske Hollywoodfinale die het mooie kleine begin van deze psychiatriethriller overschreeuwt. Helemaal verloren is deze Poe-verfilming overigens verre van. De imposante cast mag zich ondersteund voelen door een geweldig grimmige art direction en een weelderige soundtrack. Als de balans wat beter op orde was en de opbouw wat solider, dan was Stonehearst Asylum de perfecte combinatie van waanzin en schoonheid geweest. Ondanks de ietwat voorspelbare ontknoping.
