Filmmaker Marc Schmidt won twee jaar geleden een Gouden Kalf voor een documentaire die hij maakte over een oude jeugdvriend. De Regels van Matthijs liet zien hoe zwaar het voor een autistische man kan zijn om zijn draai in de maatschappij te vinden. Komisch op momenten, maar vooral schrijnend en aangrijpend. Schmidt maakte er genoeg indruk mee om benieuwd te worden naar zijn volgende project.
Op het eerste oog lijkt Het Chimpansee Complex, over een opvanghuis voor chimpansees, iets compleet anders te zijn. Maar opvallend genoeg doet een van die dieren wel al snel denken aan die documentaire uit 2012. Aap Mojo kan of wil geen contact maken met soortgenoten, isoleert zichzelf en lijdt aan depressies. Net als Matthijs dus eigenlijk.
Het klinkt misschien raar om een chimpansee met een mens te vergelijken, maar Het Chimpansee Complex laat zien dat dat eigenlijk nog helemaal niet zo vreemd is. De documentaire gaat in zijn interessantste gedeeltes over de raakvlakken tussen chimpansees en mensen. Een van de verzorgsters vertelt zelfs dat ze de apen ziet als patiënten in een psychiatrische inrichting. Verre van aaibaar en schattig.
Marc Schmidt had een sterke documentaire kunnen maken als hij daar dieper op in was gegaan. Vooral bij de ethische vraagstukken die erbij komen kijken. Kun je van zon gedomesticeerd dier weer een echte chimpansee maken, en zo ja, moet je dat dan ook doen? Mag je een chimpansee eigenlijk wel als een geestesziek persoon behandelen? En als zon dier depressief oogt en er geen verbetering in de behandeling zit, is het dan geoorloofd om euthanasie toe te passen? De vragen worden wel opgeroepen, maar nooit goed uitgewerkt.
De documentairemaker mist zijn grootste kans al in de eerste minuten. We zien hoe Mojo wordt weggehaald uit zijn kooi bij een vrouw die hem al jaren heeft. Huilend smeekt ze om het beest te houden, omdat ze niets anders meer heeft en hij haar speeltje is. Voor de verzorgers zal het op dat moment misschien compleet logisch zijn geweest om de chimpansee weg te halen - en toegegeven: het huis ziet er ook niet echt uit als een leuke leefomgeving - maar de kijker had hier wel wat meer informatie kunnen gebruiken. Het enige dat we verder in de documentaire zien, is hoe diep ongelukkig Mojo oogt in het opvangcentrum. En dat roept de vraag op of hij niet beter af was geweest als hij bij zijn baasje was gebleven.
Zulke kwesties worden echter consequent vermeden. De kijker mag alleen maar goede dingen denken over het opvangcentrum, dus blijft alles wat een enigszins interessante documentaire op had kunnen leveren achterwege. Het Chimpansee Complex maakt nergens een duidelijk punt, behalve dan dat het opvangcentrum goed werk levert. Toch kan door de onvolledigheid aan die stelling getwijfeld worden.
