Een nieuwe speelfilm van Mike van Diem is een uiterst zeldzaam fenomeen. De in Limburg geboren filmmaker schoot raak met zijn debuut, de Bordewijk-verfilming Karakter, waarmee hij meteen maar even een Oscar voor op zijn schoorsteenmantel scoorde. Van Diem heeft sindsdien heus niet stilgezeten en filmde commercials, maar we hebben maar liefst achttien jaar moeten wachten voor Van Diem weer met een avondvullend project kwam. De Surprise heeft behoorlijk wat vooroordelen weg te werken. De filmposter (Georgina Verbaan die lichtvoetig poseert als een Nederlandse Audrey Hepburn met opgestoken haar in een charmant grijs jurkje en een paraplu) en namen van de hoofdrolspelers doen vermoeden dat Van Diem zich heeft laten strikken voor een romantische komedie in de trant van Alles Is Liefde. Niets mis mee, maar niet wat we van hem verwachtten. De titel helpt ook niet echt mee, totdat het besef doordringt dat het een bewerking is van een kort verhaal van de in 1990 overleden schrijver Belcampo.
De grootste verrassing van De Surprise is toch wel dat Van Diem ons allemaal bij de neus heeft genomen, of er nu wel of geen commerciële belangen mee gemoeid zijn. Het filmlandschap, zelfs het kneuterige Nederlandse, is sinds 1997 flink veranderd, maar Mike van Diem lijkt weinig concessies te hebben gedaan om de vluchtigheid van de tegenwoordige tijd bij te houden. Zijn filmtaal, zelfs die van zijn reclamefilmpjes, is namelijk zonder opsmuk en aangenaam klassiek, met personages die weten hoe het heurt. De zwakste momenten van Van Diems tweede zijn een redelijk voorspelbare en obligate plottwist op tweederde en een gekunstelde poging tot digitale gezichtsherkenning wanneer het adellijke personage van Jeroen van Koningsbrugge voet zet op het Brussels hoofdkwartier van reisbureau Elysium. Net als de moderne overheid weet de Indisch-Britse directeur van het bedrijf precies met wie hij van doen heeft. Hij doet multimiljonair Jacob van Zuylen de With een dubbele naam dus dan moet je wel belangrijk en rijk zijn een aanbod dat hij onmogelijk weigeren kan.
De Surprise speelt zich af in een tijdsvacuüm, waarbij je de moderne fratsen als gezichtsherkenning gemakkelijk weg kan denken. Jacob gedraagt zich uiterst hoffelijk als hij bij Elysium een lotgenote ontmoet. Anne is een medereiziger die, net als de excentrieke rijkaard die nooit volwassen heeft willen worden, uit het leven wil stappen. Het Belgische bedrijf biedt verschillende opties om dit buiten de wettelijke kaders om te bewerkstelligen. Sterven onder het toeziend oog van dierbaren of op een afgesproken moment of manier. U vraagt, wij draaien lijkt het credo van het instituut, waar je terechtkomt door een speling van het lot. Zowel Jacob als Anne kiezen voor de surprise. Ze gaan er hoe dan ook aan, erop terugkomen is geen optie, maar hoe en wanneer blijft een verrassing. Waarom het leven van de twee zielsverwanten geen zin meer heeft wordt niet uitgelegd. Jacob was het al lange tijd van plan, maar wachtte op het heengaan van zijn zieke moeder. Geld, een goed uiterlijk, prettige sociale kring, mooie raceauto's en een sympathiek voorkomen zijn niet voldoende om de twee van hun plannen af te brengen. Maar ze hangen ook niet depressief om een lantaarnpaal of huilen zich elke avond straalbezopen in slaap. De liefde heeft hun levens links laten liggen en Jacob voelt zelfs als er een vrachtwagen met volle vaart op hem afdendert geen adrenaline door zijn aderen stromen. Jacob en Anne waren klaar voor het einde, tot ze elkaar ontmoetten.
Mike van Diem blijft ondertussen op geraffineerde wijze spelen met de verwachtingen van zijn publiek. Geen hordes zwijmelende violen als het tweetal naar een dansavond van de chique lokale bejaardensoos gaat of wanneer ze een ritje maken in een mooie bolide. Geen ongemakkelijke stiltes, plotmatige oponthoudjes, misverstanden, eindeloze smoorverliefde blikken of irritant maar als aandoenlijk bedoeld gestuntel. De Surprise blijft in veel denkbare opzichten spannend omdat hij zich niet in een hokje wil laten stoppen. Hij houdt het prettige midden tussen een romkom met de allure van het gouden tijdperk van Hollywood, een spannende thriller die doet denken aan The Game en een drama met relativering, zelfreflectie en berusting. Vooral Verbaan is hierin een betoverende verschijning, maar ook Van Koningsbrugge demonstreert dat de grootste grapjassen toch wel het best zijn in serieuzere rollen. Het samenspel van de twee is in den beginne formeel, wat afstandelijk en gereserveerd hetgeen ook tot uitdrukking komt in de toneelmatige dialogen maar wordt gaandeweg vrijer en intiemer. Hopelijk is Mike van Diem, die sinds zijn verpletterende debuut menig aanbod uit Hollywood afsloeg, niet als komeet Halley die elke zesenzeventig jaar langs onze aardkloot suist. Dit is niet een filmmaker die enkel elke achttien jaar een speelfilm moet maken. En al helemaal niet in een door geld gedreven (Amerikaans) filmklimaat.
