Tijdens het Nederlandse Film Festival is neuzelen over de staat van de Nederlandse film aan de orde van de dag. We bakkeleien graag over hoe slecht het wel niet gaat met onze Hollandse producties, hoe teleurstellend 'onze' films wel niet zijn. Het is dan ook vervelend dat de openingsfilm van dit jaar dit gewauwel ondermijnt. Halina Reijns Instinct heeft namelijk voorafgaand aan zijn première op het festival al hoge internationale ogen gegooid. En met zo'n Oscarwinnaar in de dop heeft de vaderlandse pers het altijd lastig. Gaan we mee de hype, of blijven we Hollands zuur?
Instinct is een klassieke wat/als-film. Wat als een psychiatrisch behandelaar verliefd wordt op een tbs-patiënt? Welk machtsspel ontstaat er? Wie verleidt wie? En, belangrijker, wie komt ongeschonden uit de strijd? Halina Reijn is naast debutant-regisseur van Instinct ook de bedenker van deze intrige. Het gaat haar vooral om de 'neiging het verkeerde te willen' dat ze samen met schrijfster Esther Gerritsen heeft omgezet in een prikkelende speelfilm.
Want prikkelend is Instinct zeker. Ervaren psychologe Nicoline en de tbs-gestelde zedendelinquent Idris draaien vanaf hun eerste kennismaking als een ware Clarice Starling en Hannibal Lecter om elkaar heen. Idris geeft geen antwoord op Nicolines behandelvragen en Nicoline probeert geen antwoord te geven op Idris' ongepaste wedervragen. Nicoline is de enige van haar collega's die in Idris de gewelddadige maniak herkent die hij is, maar juist dat blijkt olie op het vuur van haar gecompliceerde verlangens.
Complex is het sleutelwoord in Instinct. Het subtiel ingezette afstoten en aantrekken van het duo wordt al snel complex, zeker als Nicoline probeert een gewone relatie aan te gaan met een collega. Nicoline blijkt net als Idris een complexe jeugd te hebben gehad, waarbij seksuele verhoudingen niet helder zijn afgebakend. En het meest complexe, in elk geval voor de kijker, is de door Reijn en Gerritsen geënsceneerde, groeiende breuk met de realiteit. Maar het is juist die complexiteit die Instinct mateloos fascinerend maakt.
Het is waarschijnlijk niet meer realistisch hoe Nicoline en Idris de regels en moraal schijnbaar argeloos overschrijden. Maar is dat fout? Vervagen de grenzen van het reële niet altijd als mensen in het vacuüm van hun wederzijdse begeerte opereren? Is dat niet juist een kernachtig menselijk verschijnsel? Een uitvergrote setting zoals deze patiënt-behandelaarverhouding biedt de perfecte arena voor deze eeuwenoude strijd.
Gerritsen en Reijn hebben elk visueel detail onder de loep genomen, elke dialoog op de weegschaal gelegd en elke emotie van een tegenemotie voorzien. Ze zijn hierin zo geslaagd dat deze menselijke worsteling je vanaf seconde een bij de strot grijpt en niet meer loslaat. En al die orkestratie is ook nog eens gelukt zonder te vergeten dat er gelachen moet worden in de bioscoop. De scène in de Kentucky Fried Chicken, waarin Nicoline twee hele buckets kip voor zichzelf bestelt, is werkelijk hilarisch. Een bevrijdende vaardigheid die moeiteloos aan Gerritsen is toe te schrijven.
Zuur blijven is bij Instinct dus geen optie. Zeker niet als je bedenkt dat deze snijdende verliefdheid wordt gespeeld door twee van 's lands internationaal succesvolste acteurs. Kenzari en Van Houten geven Idris en Nicoline een - ja hoor, daar is het zurige dan toch -on-Hollandse grandeur mee. Beiden omarmen de geboden complexiteit alsof deze het meest menselijke is dat ze ooit hebben gespeeld. Het uitdagende Instinct laat bij uitstek zien dat films als Vechtmeisje en De Libi geen toevalstreffers waren, maar dat de Nederlandse productiehuizen schitterende films aan het afleveren zijn. De enige reden om echt Hollands zuur te zijn bij de beoordeling van Instinct, is door te bedenken dat het waarschijnlijk net weer niet gaat lukken om tweeëntwintig jaar na Karakter de Oscar voor beste niet-Engelstalige speelfilm binnen te slepen.
