De 'koningin van Auschwitz', je zou maar zo genoemd worden. Of nog erger: je zou er maar over opscheppen tegen je moeder. Hedwig Höss, de vrouw van kampcommandant Rudolf, heeft haar persoonlijke mini-Versailles gebouwd op het stukje land vlak buiten de dikke omheining van het vernietigingskamp, en niemand zal het van haar afpakken. Zelfs de Führer zelf niet. En al helemaal niet de dreigende overplaatsing van manlief.
The Zone of Interest is Jonathan Glazers verfilming van het gelijknamige boek van Martin Amis, al kun je niet zeggen dat hij rechttoe rechtaan te werk is gegaan. De focus is compleet verschoven naar één gezin, en waar Amis de naam van de familie veranderde, is regisseur Glazer duidelijk over wie dit verhaal gaat: de historische commandant Rudolf Höss en de zijnen. De roemruchte filmmaker laat zien waar de mensheid toe in staat is. Niet slechts een klein groepje misleide Duitsers. Wij allemaal. Deze film is geen Derde Rijk-toerisme, maar een spiegel.
De camera blijft altijd aan de buitenkant van Auschwitz. We zien hooguit ovens branden in de verte en de rookpluim van een binnenrijdende stoomlocomotief. Maar we horen een hoop. Rommelende machines, geschreeuwde bevelen, geweerschoten en ja, ook kreten van pijn. Door het geluidsontwerp van The Zone of Interest is de Holocaust altijd extreem dichtbij. Hoe hard de personages van de film er ook actief niet mee bezig zijn. En cruciaal: we volgen de daders.
Glazer verkent hoe wij mensen, als we genoeg geprikkeld worden om te profiteren van extreem menselijk leed, ons kunnen afwenden van de gruwelijkheden die we - direct of indirect - zelf aanrichten. Hedwig Höss heeft niet slechts een mooi huis met een paradijselijke tuin voor zichzelf gecreëerd, ze is bereid ervoor te vechten. Voor een schitterend stuk groen met een zwembad - waar je weliswaar altijd de doodmachine van Hitler hoort ronken en het as van de slachtoffers zachtjes neerdaalt. "Dit is onze Lebensraum", bijt ze haar man toe, "precies zoals Hitler het voor ons wilde."
Zowel Friedel als Hüller lijken niet zozeer te acteren, als tijdelijk in de huid van hun personages te wonen. De familie is zo natuurlijk mogelijk gefilmd tijdens alledaagse handelingen, met onbemande statische camera's, bijna in de stijl van een realitysoap. Ook al heeft Mica Levi prachtige filmmuziek aangeleverd, Glazer koos ervoor om de rest van het gruwelijke geluidsontwerp het grootste werk te laten doen, om zout op een stevig etterende wond te strooien. Dit soort regiekeuzes maken de onmogelijk te slikken werkelijkheid nog beklemmender.
Verwacht vooral geen soepel verteld verhaal. Dit is een ervaring, en een nare. Je wordt meegenomen in de dagelijkse sleur op een plek die je onpasselijk maakt dat die überhaupt bestaat. Af en toe lijkt een personage zich bewust te zijn van de onmenselijke context. Alle anderen stoppen het weg. En steeds word je met je neus op de feiten gedrukt van die omstandigheden. Ze zijn onontkoombaar.
Dat is geen gemakkelijke zit, maar misschien is het er wel een die we allemaal eens zouden moeten ondergaan. En dan vooral in de bioscoop, waar je het geluidsdesign goed meekrijgt, en je blikveld wordt opgeslokt door deze wonderlijke ommuurde tuin. The Zone of Interest is niet bedoeld om lui op de bank te consumeren, maar om te ondergaan.
Het is een masterclass in het impliceren van gruwelijkheden. En deze film daagt ons uit om te snappen dat deze mensen hun waarneming van die verschrikkingen uit hun persoonlijke beleving van het hier en nu bannen. En ook om in te zien dat sommige kinderen opgroeien met het idee dat dit soort omstandigheden normaal zijn. Een Holocaust kan niet bestaan zonder deze eigenschappen die we allemaal hebben. En die moeten we niet willen gebruiken.
