Op de welbekende Werelderfgoedlijst van UNESCO zijn lang niet alleen tastbare monumenten terug te vinden. Zo kan ook de saunatraditie van de Estse Võro-gemeenschap op een beschermde status rekenen. Voor de vrouwen die in Smoke Sauna Sisterhood een van de bewuste rooksauna's bezoeken, heeft die toekenning een dubbele betekenis: eenmaal achter gesloten deuren voelen zij zich genoeg geborgen om hun meest persoonlijke verhalen te delen.
De intieme documentaire Smoke Sauna Sisterhood speelt zich bijna volledig af op een handvol vierkante meters. De camera posteert zich zo dicht op de huid dat zelfs de kenmerkend krappe hoekbanken gedeeltelijk aan het zicht onttrokken blijven. Waarschijnlijk oogt het tafereel voor menig buitenstaander verre van comfortabel, en toch is dit precies de setting waarin de bezoekers zich volstrekt veilig voelen.
In de beschermende cocon van de rooksauna praat een groep Estse vrouwen (veelal van middelbare leeftijd) over alles wat het leven mooi of juist ondraaglijk maakt: liefde en eenzaamheid, acceptatie en afwijzing. En uiteindelijk ook veiligheid en gevaar. Naarmate de documentaire verder vordert, wordt de toon serieuzer en de inhoud steeds persoonlijker. Uiteindelijk dwingt het ijzingwekkende misbruikverhaal van een van de vrouwen een bedrukt stilzwijgen af.
Dat de vrouwen naakt zijn terwijl ze hun verhaal delen, maakt hen op een figuurlijke manier extra kwetsbaar. Het is knap dat documentairemaker Anna Hints, die met Smoke Sauna Sisterhood haar langspeeldebuut aflevert, erin slaagt om de (even logische als noodzakelijke) vraag naar de lichamelijke integriteit van de vrouwen op een natuurlijke manier te beantwoorden. De camera ontwijkt de naakte lichaamsdelen geen moment, maar toont ze zonder enige seksuele implicatie.
Die bewering verder onderbouwen is een uitdaging, want een maker heeft nooit vollédig in de hand hoe een beeld overkomt. Toch doet Hints meer dan het halve werk. Haar camerastandpunten leiden zelden af van de manier waarop de vrouwen zich (non-)verbaal uitdrukken, mede omdat er zorgvuldig is gemonteerd. De opvallende, cultuurgebonden muziek lijkt bewust de boventoon te voeren in de spaarzame buitenscènes; binnen is het vaker stil, waardoor alle aandacht daadwerkelijk uitgaat naar wat er inhoudelijk verteld wordt.
Dat de documentaire zo strak is gedoseerd, brengt ook een bescheiden nadeel met zich mee. Hoewel de authenticiteit van de vrouwen en hun verhalen nooit ter discussie staat, missen sommige scènes door de gecontroleerde vorm wel een stukje spontaniteit. Zelfs als in een van de buitenscènes een hondje door het beeld schuifelt, lijkt dat nauwgezet geregisseerd.
Zo beheerst als het eindresultaat aandoet, zo vrij en onbezonnen (op een positieve manier) brengt Hints de traditie van de rooksauna's over op haar publiek. Op Film Fest Gent opende ze een van de vertoningen met een uitbundig welkomstlied, waarin zelfs de betrokken Nederlandse distributeur nog even (in het Ests!) bedankt werd. De documentaire is een stuk ernstiger van toon, en daarom niet zo aanstekelijk als de memorabele introductie even deed vermoeden. Het maakt de verhalen van de vrouwen er gelukkig niet minder universeel en verstaanbaar om.
Smoke Sauna Sisterhood is eerder empathisch dan volbloedig activistisch, en toch wekt het intieme samenzijn van deze vrouwen meer dan alleen medeleven op. De documentaire kan een confronterende spiegel zijn voor mensen die alle reden hebben om te spreken, maar zelf de veilige ruimte missen om dat te doen. Mogelijk kunnen de verhalen die in de sauna weerklonken zelfs een paar van de stilste luisteraars in beweging brengen.
