The Batman heeft een flinke ontwikkeling doorgemaakt. De film was oorspronkelijk gepland als een soloproject voor Ben Afflecks Batman, die naast de hoofdrol ook het script en de regie zou verzorgen. Maar regisseren in een Batman-pak is nog lastiger dan erin acteren, dus stond hij de regisseursstoel snel genoeg af aan Matt Reeves, om enige tijd later ook de titelrol op te geven.
Dat hij werd vervangen door de veertien jaar jongere Robert Pattinson deed vermoeden dat deze film zou fungeren als voorgeschiedenis van Afflecks Batman, maar de hedendaagse setting en casting van andere personages (de zwarte Jeffrey Wright als vervanger van de witte J.K. Simmons) maken het klip en klaar dat The Batman verhaaltechnisch geheel op zichzelf staat. Productioneel gezien staat hij echter niet bepaald op zichzelf, maar vooral in de schaduw van Christopher Nolans Batman-trilogie.
Uit alles proef je dat studio Warner Bros. de plannen voor een gedeeld superheldenuniversum à la Marvel heeft losgelaten en het liefst wil terugkeren naar de even bejubelde als succesvolle reeks Batman-films waarin de superheld zeer serieus wordt genomen. Reeves zal zijn film waarschijnlijk hebben gepitcht als een detectiveverhaal met Batman in de hoofdrol, waarna Warner Bros. moet hebben gereageerd met: "Prima, maar dan wel op zijn Nolans graag."
En dus krijgen weer een grimmig realistische toon, een Gotham City dat vooral oogt als New York en schurken wier stripboekpersoonlijkheid is ingeruild voor een realistischere invulling: maffiabaas, criminele nachtclubuitbater en seriemoordenaar. Blijkbaar zitten we nog wel even vast aan Nolans nalatenschap. Zelfs het palet van zijn Batman-films lijkt klakkeloos te zijn overgenomen.
Dat Nolan zijn held en diens wereld behoorlijk serieus nam valt moeilijk te ontkennen, maar hij wist dat tenminste wel te doen met enerverende actiefilms. The Batman zet een stuk minder in op spektakel, wat resulteert in een loggere kijkervaring. Maar goed, de intentie is bewonderenswaardig. Fans roepen immers al jaren om een Batman-film waarin de titelfiguur meer fungeert als detective dan als actieheld.
Het jammere is dat het detectiveverhaal nooit echt uit de verf komt. Wellicht omdat Batman een nogal reactionair personage blijft. Gotham City wordt opgeschrikt door een seriemoordenaar (een die zijn moorden vergezeld laat gaan van cryptische puzzels, dus technisch kunnen we hem The Riddler noemen), waarna Batman steeds achter de feiten aan loopt. Wat evenmin helpt, is dat zeer opzichtig wordt gepoogd Se7en te emuleren. De invloed van die seriemoordenaarsklassieker is hier misschien nog wel overduidelijker dan die van The King of Comedy op Joker.
In ieder geval is de titel geen misleidende marketing, want The Batman is waarschijnlijk de eerste Batman-film waarin we Bruce Wayne vaker als zijn alter ego zien dan als zichzelf. Niet onbegrijpelijk, maar na enige tijd begint dat monotone gegrom en geknok in het vleermuispak toch wat te vervelen, waardoor het verlangen toeslaat eens wat meer van die getroebleerde miljardair te zien die erin zit. Helaas moeten we het doen met een handvol niet bijster interessante scènes.
Dat is deels toe te schrijven aan de hoofdrol van Robert Pattinson. Aan zijn acteerkwaliteiten kan het niet liggen (die heeft hij de laatste tien jaar volop laten zien), maar zijn acteerstijl lijkt niet helemaal te matchen met de rol. Misschien is acteertalent gewoon niet genoeg om te overtuigen als een man in een vleermuispak. Pattinson doet zeker zijn best, maar het lijkt niet erg waarschijnlijk dat iemand hem vanaf nu als zijn favoriete Batman-vertolker zal beschouwen, terwijl voorgangers Christian Bale en Ben Affleck dat op basis van hun eerste verschijning nog wel voor elkaar kregen.
Helaas geldt hetzelfde voor de overige personages. Zoë Kravitz is niet per se slecht als Selina Kyle (niemand noemt haar Catwoman), maar ook geen moment zo memorabel als Michelle Pfeiffer of Anne Hathaway in die rol waren. Jeffrey Wright zet misschien wel de beste rol neer als James Gordon, maar kan daarmee nog altijd niet tippen aan Gary Oldman. Andy Serkis biedt mogelijk een interessante nieuwe interpretatie van butler Alfred Pennyworth, maar heeft met drie scènes in bijna drie uur een veel te beperkte aanwezigheid om iets wezenlijks over zijn rol te kunnen zeggen.
Zoals gebruikelijk heeft Batman een bondgenoot in James Gordon, die als politiecommissaris minder bezig lijkt met leiding geven dan met het speurwerk waarvoor je normaal gesproken rechercheurs in dienst hebt. Hij maakt geen geheim van zijn vriendschap met Batman en staat hem zelfs toe een plaats delict te bezoeken wanneer de forensische recherche daar nog druk bezig is. Het zorgt voor een beetje gemor van enkele politieagenten, maar verder is Batman voor hen absoluut niet de paria die je zou verwachten van iemand die al geruime tijd het recht in eigen hand neemt.
Op een zeker moment denkt The Riddler in Batman een gelijkgestemde te herkennen met dezelfde ideeën en intenties, waardoor je je gaat afvragen hoeveel steekjes er eigenlijk bij hem los zitten. De vele keren dat Batman zich vrijwillig omringt door politieagenten doen immers niet bepaald vermoeden dat hij een anarchist is die de gevestigde orde omver wil werpen.
Dat Batman zo hecht is met de plaatselijke politie lijkt moeilijk te rijmen met zijn persoonlijke kruistocht tegen de misdaad. Als hij zo'n vertrouwen heeft in het justitiële apparaat, waarom dan dat pak aantrekken? Je zou dezelfde kritiek kunnen aanvoeren bij de Batman-films van Tim Burton en Joel Schumacher, maar die namen de materie tenminste niet zo serieus. Daarmee blijkt maar weer eens dat het haast niet te doen is een gewichtig misdaadverhaal te vertellen en toch te verwachten dat de kijker sommige vaste waarden van het superheldengenre maar voor lief neemt.
Tegen het einde van The Batman constateert het titelpersonage dat hij zijn stad heeft veranderd, maar niet per se ten goede. Goede kans dat bij Christopher Nolan dezelfde gedachte komt opborrelen bij het zien van deze film. Zijn Batman-films waren grensverleggend voor het superheldengenre, maar het langetermijneffect zou weleens kunnen zijn dat Batman-films voorgoed vast blijven zitten in een Nolan-mal. Dat is het lastige met trendsetters: de trends die ze ontketenen zorgen zelden voor gelijkwaardige navolging.
