Billie Holiday is een icoon, een grootheid in zowel de jazzwereld als daarbuiten. Daarnaast leefde de invloedrijke zangeres een zeer dramatisch leven, wat geknipt lijkt voor een goede film over haar leven. The United States vs. Billie Holiday is echter een rommelige karaktermoord vol fantasieën, die weinig vertelt over Billie Holiday als persoon of artiest. Een onsamenhangend misbaksel, met als enig lichtpuntje het acteerwerk van zangeres Andra Day in de titelrol.
De eerste waarschuwing deed zich voor toen regisseur Lee Daniels vertelde hoe hij op het idee voor de film kwam: hij raakte geïnspireerd door Diana Ross' vertolking van Billie Holiday in de eveneens meer op sensatie dan realiteit gestoelde biopic Lady Sings the Blues uit 1972.
De tweede voorbode is dat The United States vs. Billie Holiday is gebaseerd op een boek. Maar niet op een boek over Billie Holiday, maar op het boek 'Chasing the Scream: The First and Last Days of the War on Drugs' van Johann Hari. Hierin wordt Holiday slechts op een paar pagina's genoemd. Hari, die zijn baan als journalist kwijtraakte vanwege plagiaat, claimt op die pagina's dat Holiday werd gearresteerd omdat haar lied 'Strange Fruit' in de ban was gedaan door de overheid en de FBI haar oppakte omdat ze het toch zong. Dat is echter nooit gebeurd. In dit JazzTime-artikel is te lezen hoe deze leugen of 'foutieve aanname' tot stand kwam.
'Strange Fruit' was als beschrijving van een lynchpartij zeker niet populair bij de FBI, en de FBI had Holiday inderdaad in het vizier. Maar dat was als onderdeel van een grotere campagne om bekende mensen die drugs gebruiken op te pakken, omdat dit veel publiciteit voor hun antidrugscampagne zou opleveren. De term 'war on drugs' stamt overigens pas uit 1971, lang na de dood van Billie Holiday.
Hari beweert ook dat de zwarte FBI-agent Jimmy Fletcher, die deels verantwoordelijk was voor haar werkelijke arrestatie en veroordeling voor drugsgebruik, verliefd werd op haar. Wederom baseerde hij dat op één vaag citaat uit een FBI-rapport, waar die conclusie helemaal niet uit getrokken kan worden. Lee Daniels en scriptschrijfster Suzanne Lori-Parks gebruikten deze claim vervolgens om een jarenlange affaire tussen Fletcher en Holiday te verzinnen, nota bene nadat ze een jaar in de gevangenis had gezeten door zijn toedoen. Complete kul.
Naast dat door dit soort verzinsels geen zak klopt van The United States vs. Billie Holiday als reflectie van de werkelijkheid, betekent deze aanpak ook dat de film past in een recent rijtje films over klopjachten van de FBI op beroemde zwarte mensen (of aanverwanten). Hierbij is evenveel aandacht en sympathie voor de dienstdoende agenten als voor hun slachtoffers. Zoals Judas and the Black Messiah en Seberg.
Hierdoor wordt het levensverhaal van Holiday overschaduwd door een fictieve relatie met een FBI-agent, die dan ook nog eens zogenaamd niet zou werken, omdat hij zachtaardig de liefde wil bedrijven terwijl zij hard van achteren wil worden genomen. Net nadat ze hem vertelde hoe ze als kind in de prostitutie werd gedwongen door haar eigen moeder.
Welke fantasieën van Daniels worden nog meer op de arme Billie Holiday geprojecteerd? Naar eigen zeggen wilde hij haar in ere herstellen als een voorvechter van burgerrechten, maar baseert zich op de ene fictie na de andere. Zoals dat zij bij haar eerste solo-optreden in Carnegie Hall eist dat zwart en blank naast elkaar mag zitten, terwijl het publiek daar al jaren niet meer gesegregeerd werd. Iets wat zij wist, omdat ze er als onderdeel van ensembles al minstens zeven keer op het podium had gestaan.
Zo zijn er nog veel meer details die niet kloppen, of volledig verzonnen zijn, inclusief een bizar saai portret van de fascinerende, kleurrijke Lester Young. Het doet je afvragen waarom Daniels een film over echte mensen wilde maken, en voor wie hij de film heeft gemaakt. Mensen die helemaal niks over Holiday weten worden misschien misleid door deze verzameling verzinsels, maar die begrijpen de ophef rondom 'Strange Fruit' pas als het halverwege de film gezongen wordt.
Het is waar dat Holiday aan drugs verslaafd was, dat ze voor foute mannen viel, dat ze misbruikt werd, dat 'Strange Fruit' een monumentaal lied is, dat de FBI een klopjacht op Holiday organiseerde en dat hun antidrugsbeleid disproportioneel op zwarte mensen is gericht. Maar valt daar geen goede film over te maken, zonder een enorme verzameling verzinsels, die in een reeks onsamenhangende scènes vooral de drugs en seks benadrukken?
Binnen de beperkende marges van dit bizarre portret van Billie Holiday, doet Andra Day ontzettend haar best om Holiday toch haar waardigheid te geven als eigenzinnige rebel, én als fantastische zangeres. Day, die zichzelf vernoemde naar de bijnaam van Holiday, Lady Day, maakt indruk met haar raspende stem en spreekt boekdelen met haar expressieve ogen. Ook zong ze alles in de film zelf. Een mooie imitatie van de zangstem van Holiday, die dicht bij Days eigen zangstijl blijft. Het is spijtig dat ze zich in dit sterke debuut als actrice een weg moest zien te banen door deze verschrikkelijke miskleun. Zowel haar acteerwerk als haar zangkunst verdient een veel betere film dan The United States vs. Billie Holiday.
