Tot nu toe was de Bosnische Jasmila Zbanić een relatief onbekende regisseur. Ze werd in 1974 in Sarajevo geboren, als kind van moslimouders. Haar achtergrond en de geschiedenis van haar geboorteland vormen een inspiratiebron voor de documentaires en speelfilms die ze maakt. Zo speelde haar eerste langspeelfilm Grbavica (2006) zich af kort na de Bosnische Burgeroorlog, in de wijk Grbavica in Sarejevo. Nu komt Zbanić met Quo Vadis, Aida?, een film waarmee ze zo'n verpletterende indruk maakt dat ze haar onbekendheid waarschijnlijk kwijtraakt.
Vijfentwintig jaar na dato lukt het Zbanić om een diepe wens te realiseren. Ten tijde van de Val van Srebrenica woonde ze als twintiger in Sarajevo en maakte ze de burgeroorlog bewust mee. Jarenlang liep ze rond met het idee een film te maken over deze tragedie. Quo Vadis, Aida? is het resultaat. De film vertelt het verhaal van Aida, moeder van twee tienerzoons en tolk bij de VN. Aida is een fictief personage, gepositioneerd tussen personages die destijds daadwerkelijk een rol speelden in de deportatie en genocide van ruim achtduizend Bosnische moslimmannen. Zoals de Nederlandse VN-commandant Thom Karremans, prachtig neergezet door de Belgische acteur Johan Heldenbergh. De film is gebaseerd op ware gebeurtenissen, maar sommige scènes en dialogen zijn gefictionaliseerd. Een gewaagde en moedige keuze van de regisseur om op deze manier fictie en feiten met elkaar te verweven, maar het is een beslissing die zeer goed uitpakt.
Vanuit het perspectief van de even moedige Aida maak je de aanloop naar de genocide mee. Duizenden burgers melden zich bij de VN-basis van Dutchbat, die gehuisvest is in een oude fabriek. Een veiligheidszone waar slechts een handjevol mensen onderdak kan krijgen. De rest staat buiten in de brandende zon te smeken om hulp. Ze worden tegengehouden door knulletjes in korte broeken en met blauwe helmen op. Echt zeker lijken ze niet van hun zaak; ze doen maar wat hen van hogere hand wordt opgedragen. Aida vertrouwt ondertussen op de goedheid en professionaliteit van de Dutchbatters, al beginnen twijfels langzaam de kop op te steken. Haar verontrustende blik wordt steeds indringender. Gelukkig mag ze, als VN-medewerker, haar gezin redden.
Ondanks dat je weet wat al deze onschuldige mensen te wachten staat, blijft Quo Vadis, Aida? de spanning opvoeren. De film is in dat opzicht eerder een (psychologische) thriller dan een historisch drama. Je ziet de angst in de ogen van de personages en je hoopt dat het allemaal goedkomt. Tegen beter weten in. De manier waarop Zbanić de genocide in beeld brengt is suggestief en dat siert haar. Mede daardoor blijft Quo Vadis, Aida? integer, en dus weg van het type oorlogsfilm waarin het excessieve bloedbad expliciet in beeld wordt gebracht.
Quo Vadis, Aida? heeft ondertussen heel wat kritiek ontvangen, onder andere van ex-Dutchbatters. Toch lijkt Zbanić gedegen onderzoek gedaan te hebben gedaan. Ze sprak met Dutchbat-veteranen (ze nodigde ook Karremans en Franken uit, maar die zagen van een ontmoeting af) en Hasan Nuhanovic, de echte tolk die toen werkzaam was voor de Dutchbatters. Is het Zbanić te verwijten dat ze misschien toch te veel fictie aan de feiten heeft toegevoegd? Of is de waarheid voor sommige betrokkenen te pijnlijk om onder ogen te zien? Belangrijk om te onthouden is dat de film de Val van Srebrenica vanuit het perspectief van slechts één betrokkene vertelt. Eén perspectief van de duizenden mensen die bij deze tragische gebeurtenis betrokken waren. Een perspectief dat nog wél naverteld kan worden.
