Regie: Jeff Orlowski | Scenario: Jeff Orlowski, Davis Coombe en Vicky Davis | Cast: Tristan Harris, Jeff Seibert, Bailey Richardson, Roger McNamee, Shoshana Zuboff, Justin Rosenstein, Jaron Lanier, Skyler Gisondo (Ben), Kara Hayward (Cassandra), Sophia Hammons (Isla), Barbara Gehring (Moeder), e.a. | Speelduur: 85 minuten | Jaar: 2020

Als Tiger King dé spraakmaker was van de eerste coronagolf, dan heeft Netflix nu met The Social Dilemma tijdens de tweede ook beet. Met veel verontwaardiging tipt de ene Facebook-gebruiker deze documentaire aan de andere, vaak met het nodige ironische zelfbewustzijn. De grote storm is inmiddels een beetje gaan liggen, dus misschien is dit een beter moment om met terugwerkende kracht te bekijken: was het die hype waard?

"Alsof er 2,7 miljard Truman Shows tegelijk zijn", maakt een van de vele ex-medewerkers van een socialemediabedrijf een treffende vergelijking. We gebruiken met zijn allen gratis internettoepassingen, waarmee ons gedrag in kaart wordt gebracht en vervolgens voorspeld en beïnvloed. En die beïnvloeding gebeurt weer op basis van losgeslagen logaritmes die we als mensen al lang niet meer in de hand hebben. Waarom? Zodat Facebook verdient, Twitter een slaatje kan slaan uit een gratis dienst, Google zijn advertentie-inkomsten binnensleept en Insta zijn gram haalt.

In The Social Dilemma komen allerlei oud-medewerkers van dit soort techbedrijven aan het woord, over hoe ze de zwakke plekken in menselijk gedrag hebben blootgelegd en die hebben leren uitbuiten. En dan met name onze verslavingsgevoeligheid. Een voormalig directeur van Pinterest wist hoe het werkt, maar kon zichzelf na werktijd niet eens bedwingen om op zijn eigen site te blijven surfen. Zo effectief is het. En als je dit soort dingen nu hier leest, hoe vaak heb je gedacht: "Maar dit weten we toch al lang!"?

Als deze documentaire iets goed doet, is het vooral al deze schrikverhalen netjes en geordend presenteren en blootleggen waar de gevolgen van het socialemediagebruik echt schadelijk kunnen zijn. En ook vooral welke morele implicaties het heeft dat de techbedrijven hun koppen in het zand lijken te steken. De gevolgen in de echte wereld zijn namelijk groter dan je misschien in de gaten hebt, bij het indrukken van een duimpje. De gevolgen zijn psychologisch, fysiek, sociologisch en politiek. En The Social Dilemma maakt duidelijk de keuze om de barricades op te gaan: dit moet veranderen.

Er is al vaak op gewezen dat het een tikkeltje apart is, dat deze film is uitgebracht op zo'n ander medium dat menselijke aandacht tot kapitaal heeft gemaakt. Een verschil met andere diensten is wel dat Netflix geen extra inkomsten haalt uit een verhoogd aantal klikken, maar het maakt gebruik van dezelfde tactieken om ons geboeid te houden. En is een film als deze zelf niet ook een medium dat je maar al te graag beïnvloedt, dat je verontwaardiging opstookt om je geboeid te houden en je te overtuigen? De dreigende muziekjes, de opeenhoping van scherp snijdende soundbites, The Social Dilemma gebruikt zelfs acteurs om de effecten op mensen uit te beelden in een fictieve weergave.

Maar het mag ook gezegd worden dat regisseur Jeff Orlowski zijn opiniërende inslag allesbehalve onder stoelen of banken steekt en er met de nodige verantwoordelijkheid mee omspringt. Hiervoor maakte hij het evenzeer activistische Chasing Coral, waarin hij zijn verhaal over de opwarming van de aarde even goed op orde had. Hij houdt duidelijk van onderwerpen waar gedragsverandering het doel is. En waarom zou je dat soort tactieken niet eens voor goede doeleinden inzetten?

The Social Dilemma is te zien bij Netflix.