Een film van de grond krijgen kan jaren duren. Dat resulteert er soms in dat wanneer een acteur zich laat vastleggen voor een bepaalde rol hij mogelijk alweer te oud is om deze te spelen wanneer de film eindelijk gemaakt wordt. Wat dat betreft had Clint Eastwood het slim bekeken toen hij begin jaren tachtig het script van Unforgiven kocht: hij liet het project een kleine tien jaar liggen tot hij de juiste leeftijd had voor de rol. Bij Motherless Brooklyn verliep het anders. Edward Norton was twintig jaar geleden al aan boord voor de hoofdrol, het script en de regie, maar vanwege de enorme tijd die nodig was om de film te realiseren, zou het een wijze keuze zijn geweest uiteindelijk toch maar af te zien van de hoofdrol. Maar dat is het moeilijke: die hoofdrol is waarschijnlijk precies wat hem in het project aantrok.
Het personage Lionel Essrog is namelijk een rol waar menig Hollywoodacteur van gaat watertanden: een man met een missie, maar ook een handicap. Het syndroom van Gilles de la Tourette welteverstaan. Dat maakt hem een zeer ongebruikelijke figuur om als detective te gaan spitten in een wijdvertakt complot in het New York City van eind jaren vijftig. Want hoewel zijn aandoening hem ook enkele voordelen biedt (hij is bijzonder goed in het onthouden van specifieke details), maken zijn motorische en vocale tics het contact met anderen niet bepaald makkelijk. Dit levert een mooie scène op waarin een vrouw (geframed als een typische femme fatale) Lionel vraagt om een vuurtje, waarop hij driemaal een lucifer afstrijkt maar deze direct uitblaast omdat er volgens hem iets mis mee is.
Het doet gelijk de vraag rijzen: hoe kan een dergelijke man het opnemen tegen de meest machtige en schimmige mensen van de stad? Lionel is sowieso niet de typische Philip Marlowe of Jake Gittes, maar begint de film als een van de vier werknemers van een personage dat daar een stuk meer op lijkt: de door Bruce Willis vertolkte Frank Minna. Maar wanneer die onverwacht wegvalt, zijn Lionel en zijn collega's niet alleen hun baas kwijt, maar ook een vaderfiguur. Het viertal groeide namelijk samen op in een weeshuis en vocht vervolgens samen met Minna in de Tweede Wereldoorlog. De titel verwijst naar Lionels bijnaam als moederloos kind, maar de film gaat in grote mate over het ingrijpende verlies van een vader.
Het probleem is echter dat Minna's 'kinderen' allemaal dik in de veertig zijn. Dat is vandaag de dag een volwassen leeftijd, maar dat was het in de jaren vijftig nog veel meer. Deze mannen zijn allemaal oud genoeg om hun eigen baas te zijn en een volledig eigen leven te hebben opgebouwd, al dan niet met vrouw en kinderen. Het wegvallen van iemand die nauwelijks anderhalf decennium ouder is, zou niet zo'n enorme impact op ze moeten hebben. Daarmee openbaart zich de lange productiegeschiedenis: Motherless Brooklyn werd aangekondigd toen Norton dertig was en met personages van die leeftijd klinkt dit verhaal ineens een stuk beter. Maar ja, dan had Norton er dus voor moeten kiezen afstand te nemen van de hoofdrol en dat was hij waarschijnlijk sowieso niet van plan.
En het moet gezegd: ondanks zijn leeftijd is Norton bijzonder goed als Lionel. Breekbaar en naïef, maar ook geslepen genoeg om informatie los te peuteren. Na verloop van tijd raak je niet alleen aan zijn tics gewend, maar wordt ook steeds duidelijker hoe makkelijk hij deze soms weet te camoufleren. Het is tevens interessant te zien hoe de mensen in zijn leven ermee omgaan. Waar zijn collega's hem er constant belachelijk mee maken, is zijn baas geduldig genoeg om ermee te kunnen leven omdat Lionel verder gewoon netjes zijn werk doet. Een vrouw die met Lionel raakt opgescheept, vindt het als enige juist wel charmant. Volledig aan de andere kant van het spectrum staat de machtige schurk tegen wie Lionel opstaat, die het simpelweg niet kan schelen wat voor aandoening hij heeft. Het tekent zijn pure onverschilligheid aangaande de levens van andere mensen.
Uiteindelijk is Motherless Brooklyn dan ook vooral interessant vanwege Nortons hoofdrol. Want hoewel het centrale mysterie een paar interessante scènes oplevert, zul je waarschijnlijk snel genoeg door hebben hoe de vork in de steel zit, terwijl de details die breed over de film worden uitgesmeerd je waarschijnlijk volkomen koud zullen laten. Het had Norton als scenarist dan ook gesierd als hij deze verhaallijn wat meer had gestroomlijnd, want met een speelduur van bijna tweeënhalf uur is Motherless Brooklyn aan de lange kant. Maar goed, Motherless Brooklyn is een typisch passieproject van acteur-scenarist-regisseur-producent Norton en die worden nu eenmaal niet gemaakt voor het publiek, maar vooral voor de maker zelf.
