De populariteit van Johnny Depp is al geruime tijd tanende. Is het niet vanwege persoonlijke perikelen, dan wel vanwege zijn belabberde keuze in films. Ondanks zijn enorme vermogen is weinig selectiviteit te bespeuren in de rollen die hij aanneemt; haast alsof hij à la Nicolas Cage een belastingschuld weg te werken heeft. Maar waar Cage zo nu en dan nog plezier lijkt te beleven aan zijn acteerwerk, is daar bij Depp de laatste jaren weinig meer van de merken. Over de hoofdrol in Richard Says Goodbye hoefde hij waarschijnlijk niet lang na te denken: een man die het allemaal niets meer kan schelen en dus bijna iedere scène een paar drankjes te veel op heeft. Klinkt als typecasting, maar het is eigenlijk miscasting.
In de openingsscène verneemt universiteitsprofessor Richard van een dokter de premisse van de film: volop uitgezaaide kanker, nog zes maanden te leven en behandelen betekent slechts een kort uitstel van executie. Niets meer aan te doen dus. De existentiële crisis die dit slechte nieuws voortbrengt, doet Richard besluiten het roer volledig om te gooien, om zijn laatste maanden nog enigszins de moeite waard te maken. Daarin hoeft hij echter geen gezelschap te verwachten van zijn gezinsleden, want met zowel zijn vrouw als zijn tienerdochter heeft hij niet bepaald een goede band. Aldus zet hij het maar met zijn leerlingen op een zuipen.
In de constructie van deze openingsfase schuilt gelijk het grootste manco: we hebben geen idee wie Richard was voor hij werd geïnformeerd over zijn naderende dood. Er zijn weliswaar kleine hints, maar voor een verhaal dat draait om een stevige ommezwaai dient op zijn minst duidelijk te worden gemaakt wat er eigenlijk verandert. Richard Says Goodbye speelt in enorm veel opzichten leentjebuur bij American Beauty (welgesteld middenklassengezin, vervreemde echtgenote, seksueel ontwakende tienerdochter), maar daarin wisten we tenminste precies wie de hoofdpersoon was alvorens hij besloot het roer om te gooien. Alles wat diens plotselinge verandering teweegbracht, stond in scherp contrast met wat enkele trefzekere scènes in de eerste akte hadden getoond.
Richard Says Goodbye ontbeert zo'n eerste akte. Er is weliswaar een scène waarin de professor laat weten niet langer een volledige klas studenten te willen onderwijzen, maar alleen degenen die oprecht geïnteresseerd zijn. Maar dat moment zou zoveel effectiever zijn als eerder was getoond hoe Richard met evenveel geduld als tegenzin zijn middelmatige studenten moest tolereren. Van hetzelfde laken een pak is de troebele relatie met zijn vrouw. De eerste keer dat we haar zien vertelt zij zonder schaamte een buitenechtelijke relatie te hebben, waarna Richard besluit dat hij haar geen huwelijkse trouw meer verschuldigd is en vrolijk begint rond te neuken. Maar hoe zat het voorheen dan tussen die twee? Hield hij op zijn eigen vreemde manier nog van haar, ook al werd zijn liefde niet langer beantwoord? Het wordt nooit duidelijk.
Misschien had een goed gekozen hoofdrolspeler deze narratieve problemen kunnen neutraliseren. Gewoon een acteur die geloofwaardig kan brengen dat zijn personage altijd netjes volgens de regels heeft geleefd. Helaas is Johnny Depp wel de laatste persoon die je daarvoor cast. Depp is weliswaar (iets te) geloofwaardig als iemand die het allemaal niets meer kan schelen, maar hij lijkt nooit echt grip te krijgen op zijn personage. Het heeft er alle schijn van dat we hem moeten beschouwen als iemand die volledig is uitgeblust, maar dat wordt nooit echt expliciet gemaakt. Na het nieuws over zijn ziekte te hebben vernomen, plonst Richard vloekend en tierend in een fontein, dus blijkbaar doet zijn naderende dood hem wel degelijk iets.
Echter, de woede om zijn naderende einde zorgt voor een leefstijl die soms niets meer is dan een simpel "Fuck it", maar op andere momenten wordt juist "Carpe diem" gepredikt. Allebei prima woorden om naar te leven, maar ze laten zich niet echt met elkaar verenigen. Toch wil Richard zijn studenten à la Dead Poets Society iets van zijn nieuwgevonden levenslust meegeven. Daartoe draagt hij ze op klassieke literaire werken te lezen en vol bevlieging te bespreken. Het idee hiervan lijkt te zijn dat Richards kleine klasje van geïnspireerde studenten zijn nalatenschap moet zijn, maar er is nooit een moment waarop dit gezelschap qua bevlieging lijkt uit te stijgen boven de gemiddelde studiegroep. Niet erg verrassend met zo'n leraar. Richards afscheidstoespraak bestaat uit niets anders dan kalenderwijsheden (en dan waarschijnlijk van de opendeurenkalender), maar we moeten zijn geblaat blijkbaar als inspirerend beschouwen.
Wanneer Richard klaar is met zijn verkondiging dat het leven kort is en er dus met volle teugen van moet worden genoten, reageert één student treffend: "Was dat het?" Heel even lijkt de film een scherpe wending te nemen door een kritische noot te plaatsen bij de holle retoriek van Richard. Heeft hij aan het eind van zijn leven werkelijk niets interessanters te melden? Bij het opschonen van zijn klas zette hij de ongeïnspireerde studenten eruit, maar in hoeverre verschilt hij eigenlijk van die figuren die een zes meer dan genoeg vinden? Is hij zelf misschien net zo'n lege huls die het aanbod van een professor om bij vrijwillige verwijdering automatisch een voldoende te krijgen met alle plezier zou hebben aangekomen?
Helaas, helaas. Dit ene moment biedt slechts een glimp van wat had kunnen zijn. Richard Says Goodbye voelt als de eerste ruwe versie van een verhaal met voldoende potentieel interessante elementen waarvan de uitwerking nog moet plaatsvinden. Praktisch alles wordt verkwanseld, zelfs kleine details. Zo blijft Richard zich 'casual chic' kleden, terwijl het zo eenvoudig was geweest hem na zijn ommezwaai alleen nog maar in een ongepast T-shirt en een vale spijkerboek te laten opdraven. Ook zijn nachtelijk kroeghangen met een aantrekkelijke jonge studente blijkt uiteindelijk nergens anders naartoe te gaan dan naar het ziekenhuis, waarna het personage nog nauwelijks een rol van betekenis mag vervullen. In pogingen tot humor slaat de film eveneens regelmatig dood, maar in ieder geval is er sprake van een mooie ironie: een film die bepleit dat het leven te kort is voor middelmatigheid, blijkt uiteindelijk zelf pure verspilling van je kostbare tijd.
