X-Men: Dark Phoenix is naar verluidt het einde van de twaalfdelige filmreeks die alweer bijna twintig jaar geleden begon. Het voelt echter niet als een traditioneel slotstuk, dat op bevredigende wijze afronding biedt aan alle verhaalelementen en personages uit alle voorgaande delen. Dan was de alles-of-niets-tijdreismissie van Days of Future Past een betere afsluiter geweest. Of misschien opvolger Apocalypse, dat weliswaar volop mankementen had maar aan het einde wel alles netjes rondmaakte. Of desnoods het veelgeprezen Logan, dat na volop dystopische narigheid een mooi bitterzoet einde bood. Dark Phoenix voelt meer als een matige toegift voor een concert waarvan je je mag afvragen waarom het nog steeds gaande is. Toegegeven, dit concert begon weliswaar prima, raakte daarna in een dipje en kwam vervolgens weer goed op gang. Maar inmiddels is de lol er wel vanaf.
Wat de X-Men-reeks enigszins onderscheidt van concurrerende films in het superheldengenre, is dat er nooit echt sprake is geweest van een reboot (First Class komt daarbij nog het dichtst in de buurt en dat was meer een prequel die zich wat vrijheden permitteerde) en men alles in dezelfde (troebele) continuïteit heeft proberen te houden. Hierdoor is nooit in herhaling getreden met specifieke plotlijnen, terwijl we inmiddels al wel meerdere malen hebben mogen aanschouwen hoe Peter Parker tot Spider-Man transformeerde. Dark Phoenix markeert de eerste keer dat de reeks zichzelf een herkansing geeft voor een eerder deel. De geliefde plotlijn uit de strips waarin brave telepaat Jean Grey veranderde in de almachtige Phoenix werd dertien jaar geleden namelijk nogal verkwanseld in The Last Stand en de schone lei die Days of Future Past daarna creëerde, biedt blijkbaar een te mooie kans om hem onbenut te laten.
Een nieuwe poging dus hetzelfde verhaal nog eens te vertellen, maar nu op een manier die hopelijk in de smaak zal vallen. Wat daaraan in ieder geval bijdraagt, is dat het Phoenix-plot ditmaal geen los lijntje is dat vervlochten raakt met overige plots, maar netjes centraal wordt gesteld. Net als in The Last Stand is er een proloog die laat zien hoe Jean Grey bij de mutantenschool van professor Charles Xavier terechtkomt, maar ditmaal wordt daar regelmatig op teruggegrepen en krijgt de relatie tussen Jean en Charles als haar mentor en surrogaatvader een vrij degelijke uitwerking. Dat resulteert in een behoorlijke mate van erkenning dat Charles in zijn paternalistische inslag regelmatig veel te ver gaat. De man heeft ongetwijfeld niets dan goede bedoelingen, maar uiteindelijk verstikt hij zijn studente door haar 'tegen zichzelf te beschermen', waardoor zij zich tegen hem keert wanneer haar superkrachten onbeheersbaar worden.
Een potentieel interessant gegeven, dat enigszins de nek wordt omgedraaid doordat deze filmreeks vaker met dit bijltje heeft gehakt. Charles vond het namelijk ook nodig aan het einde van First Class het geheugen te wissen van zijn bij de CIA werkzame vriendin, om daar twee films later toch maar op terug te komen. En wat te denken van Raven, beter bekend als Mystique? De hele relatie tussen haar en Charles in de voorgaande drie X-Men-films draaide erom dat hij haar niet als een volwaardig persoon beschouwde en ermee moest leren leven dat zij haar eigen keuzes zou maken. Je zou mogen verwachten dat die ontwikkeling zich enigszins uitbetaalt nadat deze twee personages eerst anderhalve film lang gebrouilleerd waren om elkaar uiteindelijk toch weer te vinden. Maar helaas, de film recyclet schaamteloos de emotionele ontknoping van Days of Future Past terwijl Raven er maar een beetje verloren bijloopt.
Het is exemplarisch voor Dark Phoenix: er is genoeg om op voort te bouwen uit eerdere films, maar dat wordt zelden gedaan. Dat zien we ook in de manier waarop de wereld is gaan kijken naar de mutanten. In eerdere films waren dit altijd in meer of mindere mate de onderdrukten, maar ditmaal hebben de X-Men een publieke heldenstatus en heeft Charles Xavier een directe telefoonlijn met de Amerikaanse president. Een opvallend comfortabele positie voor de mutanten, maar Charles blijkt zich goed genoeg bewust van de fragiliteit daarvan. Dus wanneer Jean door een incident verandert in een ongeleid projectiel, zou het niet onredelijk zijn als hij meer zou gaan vrezen voor het verliezen van zijn huidige status dan voor haar welzijn. In plaats daarvan krijgt hij direct te horen dat zijn lijntje met de president is komen te vervallen, waarmee gelijk het potentieel interessante dilemma wordt weggesmeten.
Waar de X-Men-films altijd een typisch studioproduct zijn geweest van het inmiddels door Disney opgeslokte 20th Century Fox, is Dark Phoenix zowaar de eerste van de reeks waarvan de regie en het schrijfwerk geheel aan één persoon toe te schrijven zijn. Wie op basis daarvan rekent op een auteursfilm zal bedrogen uitkomen, want de persoon in kwestie is Simon Kinberg, die als schrijver en producent al bij de nodige X-Men-films betrokken was. Als producent heeft hij een aardige staat van dienst, maar als regisseur is hij volkomen zonder ervaring. In dat licht valt het met de regieaspecten van Dark Phoenix nog best mee, maar zijn onervarenheid laat zich toch maar moeilijk ontkennen. Niet zozeer vanwege onkunde, maar vooral omdat Kinberg steeds kiest voor de meest conventionele uitwerking van scènes. Of dacht hij werkelijk indruk te kunnen maken met een begrafenis in de regen?
Niet dat die scène slecht gefilmd, gemonteerd of geacteerd is, maar hij is simpelweg al honderd keer eerder gedaan en dan verliest hij zijn impact. Het is Dark Phoenix in een notendop: echt slecht kun je hem niet noemen, maar boeiend of creatief evenmin. Zelfs met de jarennegentigsetting wordt niets gedaan, terwijl de voorgaande X-Men-prequels nog lol hadden met kleding, kapsels en muziek uit de jaren zestig, zeventig en tachtig, en Captain Marvel onlangs nog liet zien dat de jaren negentig eveneens een erg vruchtbare voedingsbron zijn voor afwijkende esthetiek. Het lijkt aannemelijk dat de studio na het niet bijster enthousiast ontvangen Apocalypse een simpelere en kleinschaligere film wilde. Daar heeft Kingberg overduidelijk gehoor aan gegeven. Maar dat is het lastige aan de filmindustrie: degenen die precies leveren wat er van ze gevraagd wordt, zorgen zelden voor echt goede films.
