Een originele invalshoek vinden voor een Tweede Wereldoorlog-film is niet makkelijk. Het gros van de filmmakers komt logischerwijs uit bij de Jodenvervolging en de verschrikkingen die hebben plaatsgevonden in de concentratiekampen. Der Hauptmann belicht voor de verandering eens een andere, minder bekende passage uit de geschiedenis: de vervolging van Duitse deserteurs door de Wehrmacht.
Het is 1945, twee weken voor het einde van de Tweede Wereldoorlog, wanneer de jonge Duitse soldaat Willi Herold op de vlucht slaat. Na een bombardement is hij gescheiden geraakt van zijn legereenheid, waardoor hij onterecht wordt aangemerkt als een deserteur. Tijdens zijn vluchtpoging vindt hij een nazi-uniform in een wagen langs de weg. Hij besluit het uniform aan te trekken en zich voor te doen als een kapitein, in de hoop zo zijn achtervolgers van zich af te schudden.
De paradox die in deze overlevingstactiek schuilt is behoorlijk wrang: om aan de wreedheden van de nazi's te ontsnappen, moet Herold precies dezelfde wreedheden begaan. Dat doet hij natuurlijk niet van het ene op het andere moment. Om de transformatie van bange soldaat naar meedogenloze kapitein geloofwaardig te maken, heeft Schwentke een mooie opbouw in zijn film aangebracht, waarbij het aantal volgelingen van Herold zienderogen toeneemt.
Met elke scène komt Herold ook hoger in de gelederen van het nazi-leger, waardoor hij steeds meer in de knel komt te zitten met bureaucratische rompslomp. Zonder kennis van regels en procedures is bluffen op z'n zachts gezegd een hachelijke onderneming. In dit soort scènes komt duidelijk naar voren dat Schwentke veel research heeft moeten plegen voor zijn film. Dat valt te prijzen, want de dialogen zijn zo omfloerst geschreven dat er nergens sprake is van gemakzuchtige infodump. Schwentke doet juist iets wat veel gewaagder is: hij plaatst de kijker op hetzelfde (beperkte) kennisniveau als Herold. Door veel informatie achter te houden, worden angst en onzekerheid de gemeenschappelijke deler.
Dat trucje werkt in het begin nog best aardig, maar gaat zich halverwege de film wreken. In de tweede akte verdwijnt het hoofdpersonage een beetje naar de achtergrond, terwijl de behoefte aan karakterverdieping op dat moment juist groot is. Herold blijkt helemaal geen emotionele kern te bezitten waarmee hij de interesse of sympathie van het publiek voor zich kan winnen; hij wil gewoon overleven, meer komt er bij de invulling van dit personage niet kijken.
Ook de overige personages kennen geen enkele vorm van gelaagdheid, waardoor de taferelen in het gevangenenkamp soms lijken te worden gereduceerd tot een satirisch bedoeld rollenspel. Of dat ook daadwerkelijk de bedoeling van de makers is, valt te betwijfelen. Op IMDb wordt Der Hauptmann geclassificeerd als een oorlogsdrama, maar dat neemt niet weg dat er genoeg beelden vallen aan te wijzen die door hun overdreven wreedheid en platheid bijna op de lachspieren werken.
Grootste pluspunt is de visuele stijl, waarmee Schwentke zijn werk weet te onderscheiden van andere films over de Tweede Wereldoorlog. Der Hauptmann is geschoten in stemmig zwart-wit en heeft veel indrukwekkende shots van besneeuwde landschappen te bieden, die soms een beetje doen denken aan een postapocalyptische wereld. Met name het plaatje van een donkere bosgrond waarop hagelwitte mensenskeletten zijn uitgestrooid, blijft enige tijd op het netvlies gebrand staan. Het is een prachtige manier om een tijd te verbeelden waarin de laatste stuiptrekkingen van het naziregime zichtbaar zijn.
