De Belgische regisseur Johan Grimonprez zou zich best eens kunnen vinden in de verrassende Amerikaanse verkiezingsuitslag. Je kunt zeggen over vastgoedmagnaat Trump wat je wilt, maar zijn belangen zijn tenminste niet verstrengeld met de wereldwijde internationale wapenhandel. Uit Wikileaks-documenten blijkt dat Hillary Clinton daarentegen wel betrekkingen had met dat schimmige web des doods, dat Grimonprez in de documentaire Shadow World placht bloot te leggen. Een nobel streven van zijn kant, maar ondanks de vele onthutsende anekdotes die hij opvoert doet de kijker niet bijster veel nieuws op. Dat politici en wapenfabrikanten twee handen op één buik zijn, is immers al langer bekend. Maar daarom niet minder beangstigend.
De schaduwwereld uit de titel is de samenzwering tussen schimmige wapenconglomeraten (o.a. BAE en Lockheed) en politieke kopstukken om elkaar machtig en rijk te houden. Dit ten koste van het democratisch proces, dat uitgehold wordt door deze corruptie. Grimonprez, die zich baseert op het boek van de Zuid-Afrikaanse politicus Andrew Feinstein, interviewt diverse personen die lucht kregen van deze omvangrijke affaire, die al decennia aanhoudt en dusdanig verweven is met het politieke systeem dat hij niet meer te ontrafelen valt. De wapendealers hebben voldoende dekking vanuit de politiek om op de achtergrond hun smerige zaakjes op te bouwen. En als andersdenkende regeringen een nieuw bestel proberen op te bouwen, schakelen ze de (vooral westerse) mogendheden in om die regering met brute efficiëntie te saboteren, zoals het landen als El Salvador en Chili verging. Want wie de immens lucratieve wapenhandel dwarsboomt, moet het bezuren.
De personen die Grimonprez spreekt over dit diep verontrustende onderwerp zijn allemaal vanuit hun werkveld geconfronteerd met de schaduwmachthebbers. Het is een breed gezelschap, onder wie zich niet alleen journalisten en mensenrechtenactivisten bevinden, maar ook advocaten, filosofen en zelfs een enkele wapenhandelaar. Het siert Grimonprez dat hij een dergelijk bont gezelschap kon aansporen hun verhaal uit de doeken te doen. Hun onthullingen betreffen een omvangrijk netwerk van corrupte politici en de wapendealers die hen financieren, wat al in de zeventiger jaren aanving. Het is een bijzonder geraffineerde organisatie die veelvuldig de draaideurpolitiek hanteert: vertegenwoordigers van de wapenhandel gaan de politiek in, voeren een beleid uit dat hun doelstellingen behartigt en keren terug naar hun voormalige werkgever als hun politieke loopbaan tot een eind komt. Dick Cheney, Tony Blair, George W. Bush, de lijst is lang. De verrassing is echter niet groot, want van veel van de genoemde namen was hun deelname aan dit soort praktijken al langer bekend. Shadow World voelt daardoor vaak aan als een herhaling van oud nieuws.
Toch blijft het intrigeren, al die smeuïge verhalen (macht, wapens, seks!) over de omvang van dit verborgen apparaat, dat feitelijk onze democratie al decennia lamlegt. De grote hoeveelheid invalshoeken van de 'talking heads' (want die wat starre opzet weet hij helaas niet altijd te vermijden) belicht het onderwerp van alle kanten. De kant van de wapenhandelaar, die in dit geheel slechts de menselijke neiging tot geweld bevestigd ziet. Van de wetsexpert, die zijn zorgen uitspreekt over de totale inmenging van de fabrikanten in de democratie. Maar ook van minder voor de hand liggende personen, zoals de Arabische man die als simpele verzetsdaad een schoen naar Bush gooide en dat moest ontgelden met een enkeltje antiterroristenkamp. Ironisch is het gesprek met een journalist in Beiroet over hebzucht en moraliteit met hoorbaar wapengeknal op de achtergrond. Ook al blijft het een opsomming van al vaker belichte feiten, de reikwijdte van de zaak die Grimonprez in amper anderhalf uur schetst, is zowel indrukwekkend als zorgwekkend. Visueel zet hij kracht bij zijn betoog door de getuigenissen af te wisselen met radaropnamen en warmtebeelden van de directe doelwitten van het verderfelijke systeem. Kleine hittemassa's die door een drone tot gort geschoten worden. Bloedeloze beelden, maar ontegenzeggelijk effectief. Het kunnen terroristen zijn, maar evengoed onschuldige burgers, zelfs kinderen. Of gewoon tegenstanders van de wapenhandel.
Hoe boeiend Grimonprez' verzamelde verhalen ook zijn, de vraag hoe we uit deze verstikkende greep geraken dringt zich op. Helaas heeft hij geen antwoorden. Shadow World legt feiten op tafel, maar geen oplossingen. Dat frustreert, want de toeschouwer verlaat de zaal met het idee dat de politiek absoluut niet meer te vertrouwen is en het democratisch systeem onherroepelijk beschadigd is. Wat dat betreft wordt de film op een ironisch moment uitgebracht, nu het Amerikaanse volk juist vanuit die gedachte een outsider als president heeft verkozen die misschien, heel misschien, dit walgelijke systeem kan breken. Trump is en blijft echter een keiharde zakenman, dus of de schaduwwereld die Grimonprez aan de kaak stelt een tegen- of juist een medestander heeft gevonden, valt nog te bezien. Want in de VS is oorlog simpelweg geprivatiseerd.
