Eastern Promises gaat over een criminele Russische familie in Londen. Armin-Mueller Stahl is de grootvaderlijke maar onverbiddelijke pater familias en Vincent Cassel speelt zijn zoon Kirill, een onevenwichtig, onvoorspelbaar type. De film gaat ook over het minderjarige meisje Tatjana. Zij sterft tijdens de geboorte van haar dochter en laat een dagboek achter dat bij Anna belandt, haar half-Russische verloskundige. Maar eigenlijk gaat Eastern Promises vooral om Viggo Mortensen als Nicolai. I am just a driver, zegt hij herhaaldelijk, maar niets is minder waar. Mortensen speelt hier - net als in A History of Violence - een ongrijpbaar personage en het is onmogelijk om niet gebiologeerd naar hem te kijken. Toch is hij haast het negatief van het karakter uit die vorige film van Cronenberg.
Eigenlijk is het raar dat Cronenberg - die toch bekend staat om zijn bizarre, verontrustende films - zo goed in de mainstream blijkt te passen. Nog opmerkelijker is dat hij de overgang heeft gemaakt zónder daarbij zijn obsessies of stijlkenmerken op te hoeven geven. Eastern Promises is geschreven door Steven Knight, die ook al in Dirty Pretty Things de duistere onderwereld van Londen verkende, maar het is onmiskenbaar een Cronenbergfilm. Er zit bijvoorbeeld veel geweld in, maar niets is zonder consequenties. En de shots van gutsend bloed worden altijd net iets langer aangehouden dan we gewend zijn. Net iets langer dan comfortabel is. In een recent interview zei Cronenberg dat hij moord de ultieme destructieve daad vond en dat hij zijn kijkers daar op die manier aan wilde herinneren. Verder zie je in de hele film zijn fascinatie voor het menselijk lichaam. Hoe kan het dat onze lichamen zo aanpasbaar en dodelijk kunnen zijn, maar tegelijkertijd ook zo kwetsbaar? Toch is dit geen zware, filosofische film: al deze vragen en themas zitten verpakt in een net thrillerpakketje.
Knight neemt ons, aan de hand van buitenstaander Anna, mee naar de wereld van de Vory V Zakone. De Russische maffia worden ze ook wel genoemd, maar zeg dat liever niet in hun bijzijn. Bij de Vory kun je iemands hele leven aflezen aan zijn tatoeages. Als je bij de top hoort, krijg je bijvoorbeeld twee sterren op je knieën, om aan te geven dat je voor niemand knielt, en eentje op je borst, net boven je hart. Het lichaam van Nicolai is van top tot teen bedekt, tot tatoeages op zijn vingers aan toe. Zijn lichaam draagt niet alleen de tekenen van zijn geschiedenis, het ís zijn geschiedenis, leesbaar voor ieder die de code kent.
Ook de geschiedenis van de overleden Tatjana staat geschreven, maar zij blijft voor Anna onleesbaar omdat ze de taal niet spreekt en omdat haar Russische oom weigert het dagboek van een dode te vertalen. Zoekend naar iemand uit de omgeving van het meisje komt ze in de wereld van de Vory terecht, een wereld die ze niet kent en niet begrijpt. Een wereld die haar niet per se goedgezind is.
Het is ook een wereld vol interne machtstwisten, die eigenlijk interessanter zijn dan het hele gedoe over dat dagboek. Kirill wil zich bewijzen ten opzichte van zijn vader, maar hij is wild, impulsief en onzeker. Dat laatste is niet onbegrijpelijk, want zijn vader schijnt meer vertrouwen in Nicolai te hebben, die naast de chauffeur ook de bondgenoot van Kirill lijkt te zijn. Efficiënt en zonder ophef klaart hij voor Kirill allerhande schoonmaakklusjes, al blijft zijn motivatie onduidelijk. Waar ligt zijn loyaliteit? Het is de verdienste van Mortensen dat hij Nicolai zo speelt dat alle opties open blijven, niet omdat hij zo ondoorzichtig is, maar juist omdat je zoveel verschillende dingen van zijn gezicht af kan lezen. De nu al beruchte badhuisscène kan hier natuurlijk ook niet onvermeld blijven. Een sauna, een naakte Nicolai en twee koelkasten van mannen met leren jassen en gemene gekromde messen. Het blijkt het recept voor vijf minuten je ogen niet van het scherm af kunnen houden, terwijl je tegelijkertijd het liefst weg zou willen kijken.
Eastern Promises is uiteindelijk niet van hetzelfde niveau als A History of Violence. Het is een minder heldere film, met een onnodige onthulling aan het einde (ambiguïteit was beter geweest), een voice-over die teveel op de gevoelens speelt en een paar zijlijnen die beter weggelaten hadden kunnen worden. Toch is het geen oppervlakkige film en blijft hij nog dagen, zelfs weken door je hoofd spoken, niet in het minst door het fascinerende spel van Mortensen. Cronenberg lijkt in hem zijn muze te hebben gevonden en het is te hopen dat ze nog vaker samen zullen werken.
