Tommy Lee Jones speelde zich in 1981 als acteur voor het eerst in de kijker in Coal Miners Daughter, een film over het leven van countryzangeres Loretta Lynn. Het zou echter nog jaren duren voordat hij echt doorbrak bij het grote publiek. Oliver Stone castte hem meerdere malen in zijn films, maar Jones definitieve doorbraak was in The Fugitive. Voor die bijrol won hij zelfs een Oscar. De meeste mensen zullen hem daarnaast kennen van zijn werk in eendimensionale actiefilms als Men In Black, Batman Forever, U.S. Marshalls en Volcano. Nu regisseert hij zijn eerste echte speelfilm (de TV-film The Good Old Boys even niet meegerekend) waarin hij ook de hoofdrol speelt.
Samen met scriptschrijver Guillermo Arriaga, bekend van o.a. Amores Perros en 21 Grams, wilde Jones een film maken over de grensproblematiek tussen Texas, de thuisstaat van Jones, en Mexico, het thuisland van Arriaga. Die heeft die problematiek verwerkt tot een verhaal over alles overschrijdende vriendschap, eenzaamheid, vervreemding, schuld, boetedoening en verlossing. Het eerste deel van de film is geconstrueerd zoals de reeds genoemde films van Arriaga, het tweede deel is een stuk traditioneler van opzet en doet denken aan bepaalde oude westerns.
Pete Perkins is een simpele oude cowboy die in Texas aan de grens met Mexico woont een werkt. De veel jongere Melquiades Estrada, een illegale Mexicaan, is zijn beste vriend en collega. Pete heeft Melquiades beloofd dat, mocht hij een vroege dood sterven, Pete hem in zijn geboorteplaats in Mexico zal begraven. Beiden wonen in de buurt van het gehucht waar het jonge stel Mike en Lou Ann Norton net is gaan wonen. Mike is een grenswacht die naar Texas is verplaatst. Zijn vrouw Lou Ann heeft grote moeite zich aan te passen aan het saaie, eenzame leven in het dorpje, waar ze niemand kent en nooit iets gebeurt. Een wereld van verschil met het Cincinatti waar zij opgroeide.
Dat alles verandert als Melquiades wordt neergeschoten. De sheriff wil geen gedoe en laat Melquiades snel begraven zonder de moord te willen onderzoeken, zelfs niet als hij hoort wie de daad op zijn geweten heeft. Pete laat het daar niet bij zitten en als hem ter ore komt hoe de vork in de steel zit, ontvoert hij de moordenaar. Hij laat hem het lijk van Melquiades opgraven en samen gaan ze te paard op zoek naar de geboorteplaats van de dode Mexicaan. Dat is het begin van een barre tocht door Texas en Mexico waarbij vooral de schuldige moet afzien; dit is zijn boetedoening.
Guillermo Arriaga kreeg in Cannes terecht de prijs voor het beste script. Het is een indrukwekkend verhaal over wat er allemaal kan gebeuren als gevolg van de Amerikaanse grenspolitiek aan de zuidgrens. Alleen tegen het einde van de film, als Perkins waanzinnige toewijding aan zijn belofte enigszins wordt bekritiseerd maar tegelijkertijd wordt bewonderd, boet het verhaal even aan kracht in.
Tommy Lee Jones werd ook beloond in Cannes. Niet voor de regie, maar voor zijn onderkoelde, genuanceerde acteerwerk. Niet onterecht, want vooral zijn lichaamstaal is werkelijk fantastisch. De blikken in zijn ogen, zijn uitgeleefde gezicht en zijn uitstraling zeggen veel. Elke emotie die hij voelt, is op dat moment subtiel te horen in zijn stem en manier van praten. Ook als regisseur doet hij zijn taak erg goed, wat onder andere terug te zien is in het werk van de rest van cast. De muziek van Marco Beltrami past goed bij het camerawerk van Chris Menges, die het harde, niets en iemand ontziende landschap uitstekend in beeld brengt.
Jones vertelt in interviews dat hij er moe van wordt dat zijn regiedebuut een moderne western wordt genoemd, enkel en alleen omdat er wat paarden, hoeden en weidse landschappen in voor komen. Toch bevat met name de tweede helft wel degelijk wat karakteristieken van dit Amerikaanse klassieke genre. Niet het enigszins morbide gezeul met het lijk, wat modern wordt gebracht en af en toe zelfs onsmakelijk is, maar wel bijvoorbeeld de manier waarop Perkins de film uitrijdt, richting de zon, lijkt natuurlijk sterk op het einde van heel wat oude westerns.
The Three Burials Of Melquiades Estrada is een bijzonder sterk debuut, waarmee Tommy Lee Jones zich van een nieuwe kant laat zien. Hopelijk gaat hij daar in de toekomst nog meer van laten zien, want dit smaakt naar meer. Een schande dat deze film zo genegeerd is tijdens het prijzenseizoen in Hollywood.
