Zonder twijfel is er geen geloof. De historische setting van Doubt onderstreept die tegeltjeswijsheid: grote sociale veranderingen zijn op til in de vroege jaren zestig van Amerika, maar in de film gaat het om een fundamentelere onzekerheid: vasthouden aan je geloof of afdwalen in de zonde om een groter doel te heiligen?
Een katholieke basisschool in de Bronx, afgesloten van de actualiteit, verwelkomt de nieuwe priester Brendan Flynn die met een charismatische preek zinspeelt op grote veranderingen binnen de kerkelijke gemeenschap. Haaks op zijn emancipatoire gedachtegoed staat schoolhoofd Aloysius Beauvier die niet snapt waar hij het over heeft. Beauvier lijkt een fossiel uit lang vervlogen tijden, maar schijn bedriegt: op basis van een vermoeden van zuster James, haar jonge protegé, beschuldigt zij Flynn ervan een zwart altaarjongetje te hebben misbruikt. Haar kruistocht groeit uit tot een titanenstrijd waarin de waarheid echter verborgen blijft. De titel dekt de lading meer dan goed.
Toen John Patrick Shanley de kans kreeg zijn toneelstuk te bewerken tot een filmscenario, wilde hij bovenal de spirituele devotie van de nonnen verbeelden. Met de film had ik de mogelijkheid de wereld van de nonnen écht te maken de traditie en schoonheid ervan. Het resultaat, hoewel overtuigend, is nogal grimmig. Veel herfstblaadjes, donkere gangen en neergeslagen blikken. Amy Adams optimistische hertenogen vallen behoorlijk uit de toon.
Maar de angstaanjagende eerste blik die Meryl Streep als Aloysius Beauvier op vader Flynn werpt, hoort volledig thuis in de film. Ze heeft dikke wallen, waterige ogen en lippen die naar beneden zakken. Een geïnspireerde scène laat zien hoe de levens van de zusters verschillen van die van de paters. Terwijl zij lachend sigaren roken en mals vlees eten, heerst een ijzingwekkende stilte aan tafel van de zusters. Aloysius wil geen verandering en ziet het als haar heilige taak tradities te handhaven. Maar met de komst van twijfel brokkelt zelfs haar zorgvuldig opgebouwde wereldbeeld langzaam af.
Er blijven hierdoor wel prangende vragen onbeantwoord: waarom is ze zo overtuigd van Flynns schuld? Zijn haar twijfels ook tot God gericht? Doubt houdt het allemaal in het midden. Dat maakt de film wat geforceerd, want in feite wordt er maar weinig aan de verbeelding overgelaten. Shanley raakt dan wel aan fundamentele themas over het geloof en speelt in op de genante onthullingen van misbruik in de katholieke parochies, maar die constante, allesomvattende twijfel is inmiddels bekend: dat er een boel niet klopt aan de belijdenis weten verstandige mensen van nu heus wel. Naar een film als Doubt kijken in 2009 voelt daarom aan als een anachronisme. Aan de andere kant, wellicht is een herinnering aan de twijfelachtige omgang met een goddelijke aanwezigheid juist wel heel welkom in deze tijden?
De acteurs helpen de meeste kunstmatigheden te verbloemen. Het is een echt karakterdrama gebleven. De personages van Hoffman en Streep zijn mondig, uitgekookt en calculerend. Hun toewijding, rust maar ook angst voor het andere wordt over de hele linie goed uitgespeeld. Dat zuster James het liefst geschiedenis geeft, is ook een mooi symbool voor haar angst in het heden te staan.
Doubt gaat in op fundamentele vragen over verantwoordelijkheid en achterdocht, maar biedt niet genoeg ruimte voor echte reflectie op de moraal van het geloof. De slotscène komt gelukkig een heel eind in de richting en overtuigt omdat de laatste blik van Streep even helder als verwarrend is. Zij verbeeldt perfect de status van het hedendaagse monotheïsme.
